Page 90 - ÇALGI EĞİTİMİ | UT 12

3. ÜNİTE

3.7. Suzidil Makamı

Klasik dönem bestekârlarından Abdülhalim Ağa’nın buluşu olup Türk musikisi makam sınıflamasında şed (göçürülmüş)
makamlar sınıfına dâhil olan ve hüseyni-aşiran perdesinde karar eden bir makamdır.
İnici bir seyir karakterine sahip makamın dizisi, zirgüleli hicaz makamı dizisinin, hüseyni-aşiran perdesine göçürülmesiyle
elde edilmiştir. Bu duruma göre makamın dizisi; hüseyni-aşiran perdesinde yer alan bir hicaz beşlisine beşinci derece
buselik perdesinde bir hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir (bk. zirgülelihicaz).
Suzidil inici bir makam olduğundan birinci mertebe güçlü tiz durak hüseyni perdesi olup bu perdede yarım karar yapıla-
caktır. Bu kararı yapabilmek için hüseyni perdesi üzerinde bir seyir alanına ihtiyaç vardır. Bu da durak perdesi üzerinde
bulunan hicaz beşlisinin veya dizinin tamamının tiz durak hüseyni perdesi üzerine göçürülmesiyle elde edilir. Böylece
makam hem tiz taraftan genişletilmiş hem de geniş bir seyir alanı elde edilmiş olur. Ancak bu tiz taraftaki simetrik genişleme
yerine hüseynide hümayun dizisinin veya aynı perdede acemli uzzal dizisinin getirilmesiyle de yapılabilir ki bu takdirde
makam bileşik bir makam olur. Burada her iki genişleme şekliyle yani hüseyni üzerine sekiz sesli bir dizi getirmekle on
beşli sesli bir seyir alanının meydana geldiğini, bu durumun saz eserleri için uygun olmakla beraber sözlü eserler için
pek uygun olmadığını ifade etmek gerekir. Zira her sazda on beş ses bulunabilmesine rağmen her ses icracısında bu
kadar perde genellikle yoktur. Bu sebeple sözlü eserler için sadece hüseyni-aşirandaki hicaz beşlisi veya bunun bir, iki
ses fazlasının göçürülmesi teknik açıdan daha uygundur.

Makamın birinci mertebe güçlüsü tiz durak hüseyni perdesi olup bu perdede hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Ana
dizinin ek yerindeki buselik perdesi ise ikinci mertebe güçlüdür ve bu perdede yine hicaz çeşnisiyle asma karar yapıla-
cak, dügâh perdesi de önem kazanmış olacaktır.

Makamın eski tariflerinde, “Hisar-buselik makamının icrasından sonra hüseyni-aşiran perdesinde zirgüleli hicaz çeşnisi
ile karar vermektir.” ifadesi kullanılmıştır. Bu tarif de doğrudur. Çünkü seyir sırasında inici nağmelerde nim-hisar perdesi
atılıp yerine neva perdesi getirilerek dügâh perdesine buselik çeşnisiyle düşülür ve bu perdede buselikli bir asma karar
yapılır. Bu şekilde dügâh perdesinde ikinci çeşit bir buselik dizisi meydana gelir. Güçlü hüseyni perdesindeki hicazlı
yarım karardan sonra dügâh perdesinde buselikli asma kararın yapılması hisar-buselik makamına bir geçkidir. Bu arada
hüseyni-aşiran perdesinde de bir hicaz dörtlüsü bulunduğuna göre hüseyni-aşiran ile hüseyni perdeleri arasında bir
hümayun dizisi meydana gelmiş olur. Fakat hüseyni-aşirandaki hicazın yedeni zirgüleli olduğundan bu diziye zirgüleli
hümayun dizisi demek doğru olur. Gerek dügâhtaki buselik gerekse hüseyni-aşirandaki zirgüleli hümayunun iç içe gir-
mesi, suzidil makamının gerçekte bileşik bir makam olduğunu gösterirse de makamın çıkış noktası şed yoluyla olduğu
için Arel-Ezgi nazariyatında şed makamlar sınıfına konulmuştur. Ancak gerçek şudur ki bu makamdaki hemen bütün
eserler hüseyni-aşiranda yedeni zirgüleli olan bir hümayun dizisiyle karar eder. (Bu açıdan bakıldığında, bütün şed ve
hatta basit makamlarda sürekli olarak karşılaşılan bu köklü değişiklikler Arel-Ezgi nazariyatındaki basit makamlar, şed
makamlar, bileşik makamlar sınıflamasının ne derece doğru bir tasnif olduğu ve istisnasız bütün makamların bileşik olup
olmadığı konusu düşünülmeye değer bir husustur.)
Suzidil makamının donanımına fa için koma, sol ve re için bakiye diyezleri konulur ve gerekli değişiklikler eser içinde
gösterilir. Portenin altındaki bakiye diyezli re (kaba nim-hisar) perdesini yeden olarak kullanan makamın dizisini meydana
getiren seslerin isimleri pestten tize doğru hüseyni-aşiran, dik acem-aşiran, nim-zirgüle, buselik, çargâh, nim-hisar veya
neva ve hüseynidir. Genişlemiş kısımda ise dik-acem, nim-şehnaz, muhayyer ve tiz buselik perdeleri yer alır.
Makamın seyrine tiz durak hüseyni perdesi civarından başlanır. Bu perde eksen olmak üzere bütün dizide ve genişlemiş
bölgede karışık gezinilip hüseyni perdesinde zirgüleli hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Bu arada gerekli yerlerde diğer
asma kararlar da gösterilerek dügâh perdesine buselik çeşnisiyle düşülür, bu perdede yapılan asma kararla hisar-buselik
makamı sona erdirilir. Nihayet hüseyni-aşiran perdesine hicaz dörtlüsü ile düşülüp bu perdede kaba nim-hisar perdesi
yeden olarak kullanılarak tam karar yapılır.

Suzidil Makamı Dizisi

Buselikte Hicaz Dörtlüsü Hüseyniaşiranda Hicaz Beşlisi

A 13
Yerinde Suzidil Makamı Dizisi

88 89