Page 59 - Konu Özetleri AYT Fizik

IŞ KAVRAMI VE ENERJI TÜRLERI

HANGI KUVVETLER IŞ YAPMAZ?

Çocuk, elindeki topu düşey yukarı F kuvveti ile dengeleyip yatay yolda sabit hızla
v sabit
v¶ yürürse cisim üzerinde bir iş yapmaz. Cismin hem yüksekliğe bağlı potansiyel ener-
jisinde hem de hıza bağlı kinetik enerjisinde bir değişim gözlenmez.

Sporcu, gülleye şekildeki gibi hız vektörüne dik olacak şekilde bir kuvvet uygu-
larsa cisim üzerinde dönme süresince F kuvveti tarafından bir iş yapılmaz. Cisim
süratini değiştirmeden çembersel hareketini sürdürür.
v v¶

Ay, Dünya çevresinde yaklaşık olarak çembersel bir yörünge izler. Yörünge üzerin-
de Ay’a etki eden kuvvet Dünya tarafından uygulanan F kütlesel çekim kuvvetidir.
Bu kuvvet Ay’ın çizgisel hız vektörüne dik kabul edilir ve bu kuvvet iş yapmayan bir
kuvvet olarak tanımlanabilir.

DIKKAT

Hareket doğrultusuna dik olan kuvvet ya da kuvvet bi-
leşenleri cisim üzerinde iş yapmadığı için bu kuvvetlerin
etkisi ile cismin mekanik enerjisinde bir değişme olmaz.

SÜRTÜNME KUVVETININ YAPTIĞI IŞ
• Sürtünmeli yatay düzlemde F¶ kuvveti etkisinde x kadar çeki-
sabit len cisim sabit hızla hareket ediyorsa cisim üzerinde hem F
kuvveti hem de sürtünme kuvveti iş yapar. F kuvvetinin yaptı-
m ğı iş, sürtünme kuvvetinin yaptığı işe eşittir.
• F kuvvetinin yaptığı iş cismin kinetik ve potansiyel enerjisini
x değiştirmez. Yapılan iş sistemde sürtünmeler nedeniyle olu-
şan ısıya dönüşür.
* Bu olayda iş enerji ilişkisi, W = F • x = Q = f • x şeklinde
ısı s
yazılabilir.
Sürtünmeli yola v hız büyüklüğüyle atılan m kütleli cisim sürtünme
kuvvetinin yaptığı negatif iş nedeniyle yavaşlar, x kadar yol alıp
v v = 0 durur ve sistemde ısı oluşur.
m
Sürtünme kuvvetinin yaptığı işin büyüklüğü cismin başlangıçtaki
F s sahip olduğu kinetik enerji kadardır.
x 1
Bu durum, F x⋅= Q = E = mv şeklinde yazılabilir.
2
s ısı k 2

KRITIK BILGI
İş ve enerji skaler bir büyüklüktür. Hareket yönündeki
kuvvetler pozitif, hareket yönüne ters kuvvetler negatif iş
yaparlar.

FIZIK - AYT MEBİ KONU ÖZETLERİ 59