Page 288 - FİZİK 11 - BECERİ TEMELLİ ETKİNLİK KİTABI

FİZİK 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

CEVAP ANAHTARLARI
3. Dördüncü bölümde çalınması gereken nota “La” notasıdır. “La” 5. Katot Işını Tüpü: Elektron hareketinin incelenmesini sağlayan
notasının çalması için parçacığın hiç sapmadan tam karşıdaki uygun bir deney düzeneğidir. Katot ışını tüpü, deneysel bilim-
levhaya gidebilir. Bu durumda parçacık +y yönünde elektrik- lerin (fizik, kimya, biyoloji, tıp) birçok alanında kullanılan ya-
sel kuvvete maruz kalır. Ağırlığı ise -y yönündedir. Parçacığın rarlı bir parçadır. Katot ışını tüpü osiloskobun çalışmasına temel
sapmaya uğramaması için ve elektriksel kuvvet ile ağırlığının oluşturmuştur. Tipik bir katot ışını tüpünde katottan kopartılan
büyüklükleri eşit olmalıdır. Ağırlık ve elektriksel kuvvetin eşit elektronları belli bir hıza ulaştırıp onları bir demet hâlinde topla-
olmaması durumunda ise parçacık alttaki yada üstteki levhalara yan bir elektron tabancası, iki çift paralel levhadan oluşan düşey
ulaşmadan karşıdaki levhaya çarpması sağlanacak bir hızla lev- ve yatay saptırıcı düzenek, tüpün sonunda elektron demetinin
haların arasına fırlatılmalıdır. çarptığı noktayı görülür hâle getiren bir floresan ekran bulunur.
4. Yönerge: Bunların hepsi bir cam balon içine yerleştirilmiştir ve elektron-
Öğrencilerin tasarımlarına ve seçimlerine göre cevaplarda ların hava molekülleri ile çarpışması sonucu saçılmalarını önle-
değişiklik görülebilir. mek için balonun havası boşaltılmıştır.
Not: Konu ile ilgili bilgiler için bk. MEB Ortaöğretim Fizik 11 Araçların ortak özelliği, düzgün elektrik alandaki yüklü parça-
Ders Kitabı, sayfa 292-294 cıkların hareketine bağlı olarak çalışmalarıdır. Düzgün elektrik
Etkinlik No.: 91 alan oluşturan levhalara çarpan yüklü parçacıklar istenilen
1. Bölüm: Öğrencilerin yapacağı araştırmalara göre farklılık teknolojiye gereken kullanımı sunabilmektedir.
görülebilir. Not: Konu ile ilgili bilgiler için bk. MEB Ortaöğretim Fizik 11
1. Elektroforez: Moleküler biyoloji ve genetik mühendisliği araş- Ders Kitabı, sayfa 292-294
tırmalarında yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biridir. Bu Etkinlik No.: 92
yöntemde elektriksel olarak yüklü moleküller büyüklüklerine
göre ayrılır. Elektroforez yönteminde ilk olarak DNA hücreden I. KISIM
ayrılarak saf hâlde elde edilir. Daha sonra molekül ölçeğinde bir 1. Yönerge
makas gibi görev yapan enzimler aracılığıyla DNA molekülü, 1. • Çamaşır makinesi, çamaşırın kütlesi
farklı noktalardan kesilerek farklı uzunluklarda DNA parçaları • Tanker, tank hacmi
elde edilir. Farklı uzunluktaki DNA parçaları elektroforez yönte-
mi ile büyüklüklerine göre ayrılır. Bunun için gözenekli yapıdaki • Harici bellek, bilgi kapasitesi
bir jel kullanılır. Elektrik akımı uygulandığında jelin bir ucu artı, • Dama tahtası, kare sayısı
diğer ucu eksi yükle yüklenir. DNA molekülü elektriksel olarak
eksi yüklü olduğu için elektrik akımı uygulandığında DNA par- • Stadyum, koltuk sayısı
çaları jelin artı kutbuna doğru hareket eder. Jelin yapısında gö- 2. Cevap öğrenciye göre değişiklik gösterebilir. Muhtemel cevap
zenekler bulunduğundan DNA parçaları elektrik akımı etkisiyle şöyledir:
hareket ederken bu gözeneklerden geçmesi gerekir. Bu süreçte
büyük DNA parçaları daha yavaş hareket ederken, küçük DNA Boyutlarını arttırarak daha fazla depo alanı elde edilebilir. Ancak
parçaları daha hızlı hareket ederek ileri gider. Sonuçta belirli bir harici belleklerde depolama alanının çoğaltılması ise iç kısmında
süre sonunda farklı uzunluktaki DNA molekülleri büyüklükleri- bulunan elektronik devre elemanları ile ilgilidir.
ne göre birbirinden ayrılmış olur. 3. Cevap öğrenciye göre değişiklik gösterebilir. Muhtemel cevap
2. Millikan Deneyi: Püskürtülen elektrik yüklü yağ damlaları, ince şöyledir:
bir delikten geçerek kondansatör levhaları arasındaki bölgeye gi- Örneğin dama tahtası üzerine çizilmiş karelerin ve sığdırılacak
rer. Yağ damlaları püskürtülürken deliğin çeperleri ve oda için- taşların boyutları küçültülürse tahtanın kapasitesi artar. Stad-
deki hava molekülleri ile çarpışır. Böylelikle yağ damlaları sür- yumda bulunan boşluklara da koltukların eklenmesi stadyumun
tünme ile elektriklenmiş olur. Yağ damlalarının bazıları pozitif, kapasitesini artırabilir. Harici bellek gibi cihazlarda depolama
bazıları da negatif elektrik yükü ile yüklenir. Yağ damlalarının alanı boyut dışında bir karşılaştırma ile belirlenebilir.
yüklerinin, elementer yük olan elektronun yükünün tam sayı 4. Bu ortamlara kapasitesinin üzerinde bir doluluk sağlamak im-
katlarına eşit olduğu, yani yükün kuantumlu olduğu gösterilir. kânsızdır. Kapasite sınırları aşıldığında taşma ya da sistemde
3. Mürekkep Püskürtmeli Yazıcılar: Düzgün elektrik alanlardan bozulma gerçekleşecektir.
faydalanarak yüklü taneciklerin istenen hedefe varması ilkesi 5. İletken maddeler elektrik ile yüklenme özelliğine sahiptir. Bu ne-
kullanılarak mürekkep püskürtmeli yazıcılar geliştirilmiştir. Bu denle üzerinde elektrik yükleri depo edilebilir. Ancak bu yükler
yazıcılarda, yüklü iki paralel levha arasında hareket eden negatif yalıtılmış bir ortam içerisinde taşınabilir.
yüklü mürekkep damlacıklarının sabit bir elektrik alan etkisinde II. KISIM
kâğıt üzerindeki hedef noktaya ulaşması ve elektriksel kuvvet et- 2. Yönerge
kisi ile kâğıda yapışması sağlanmaktadır. Kâğıt üzerindeki hedef Öğrencilerin verdiği cevaplara göre farklılık görülebilir. Muhte-
ise girdi sinyalleri bölümünde, mürekkep damlacıklarına verilen mel cevap şöyledir:
ve önceden belirlenen q yükünü ayarlamakla yapılmaktadır.
4. Osiloskop: İngilizce osscillation (salınım) ve scope (incelemek Yıldırım ve şimşek belirli miktarda yük depo edildiğinde ve limit
noktasına gelindiğinde bu yüklerin başka ortama doğru gitmesi
ya da kapsam, alan) kelimelerinin birleşmesinden oluşan osilos- sağlar. Bu ortam toprak ya da başka bir tarafta bulunan yoğun
kop, sinyallerin özelliklerini dalga formlarıyla görebilmemizi, bulut olabilir. Radyo ve klavyelerde de depolanan yükler aracılığı
hesaplayabilmemizi sağlayan ve elektronikte en çok kullanılan ile çalışmaları sağlanır.
ölçü aletlerinden biridir. Gerilimin zamanla değişimini gösterir. Not: Konu ile ilgili bilgiler için bk. MEB Ortaöğretim Fizik 11
Kısaca osiloskop, elektriksel işaretlerin ani değerini ve zamanla Ders Kitabı, Sayfa 295-296.
değişimini gösteren alet olarak tanımlanabilir. X ve Y kanallarına
uygulanan iki işaret arasındaki bağıntıyı bir ekranda görüntüler.
Bu işaretlerin periyodik fonksiyonlar olması durumunda ve özel
şartlar altında ekranda duran şekiller elde edilir. Böylece iki fonk-
siyon arasındaki zaman bağıntısı, duran bir şekil üzerinde rahat-
ça izlenebilir. İki tür osiloskop bulunmaktadır. Bunlar, katot ışın
tüplü (CRTO) ya da analog osiloskop ve dijital osiloskoptur.

286