Page 150 - Fizik 12 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

94 FİZİK 12 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

5. ÜNİTE > Modern Fizik Kazanım 12.5.1.1: Michelson–Morley deneyinin amacını ve sonuçlarını açıklar.
Genel Beceriler: -- Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi

Etkinlik İsmi BAŞARISIZLIKTAN ÇIKAN BAŞARI 10 dk.
Bilimsel çalışmanın özelliklerinden yararlanarak Michelson-Morley deneyinin amaç ve sonucunu ifade edebil-
Amacı Bireysel
me.
Yönerge Aşağıda verilen metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Işık üzerine tartışmalar sürerken 1881 yılında Albert Abraham Michelson (Albırt Ebreham Maykıl-
sın) ilk girişimölçeri (interferometre) geliştirdi. Sistem, bir kaynaktan çıkan ışık dalgalarının iki özdeş
kısma ayrılması ve sonra bir dedektör üzerinde tekrar birleştirilmesi esasına dayanmaktaydı. Işık dal-
galarının ikiye ayrılıp tekrar birleşmeleri sürecinde aralarında bir yol veya zaman farkı oluşturulabi-
lirse bu olayın dedektör üzerinde girişim deseni olarak gözlemlenmesi gerekirdi. Üstelik oluşacak yol
farkı, ışık hızının değişimi ile gerçekleştirilebilirdi. Deneyin yapıldığı yıllarda ışığın dalga modelinin
en büyük zaafı "Bütün dalgalar yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duyar." şeklindeki yanlış görüş-
tü. Ancak bilim insanları bundan o kadar emindiler ki ışık dalgalarının yayılmasını sağlayan ve tüm
uzayı kaplayan durgun bir madde tarif ettiler. Bu maddeye "ether" denilmekteydi. Buna göre Dünya
da ether denilen bu maddenin içinde hareket etmekteydi. Aynen bir uçağın rüzgârla aynı ya da zıt
yönde uçunca hızının değişmesi gibi ışık dalgalarının da Dünya ile aynı veya zıt yönde hareket etme-
sine göre ışığın hızının da farklı olması beklenmekteydi. Ancak öngörülen sonuçlar gözlemlenemedi.
Deney, bilim insanlarınca yılmadan sabır ve kararlılıkla yıllar boyunca defalarca tekrarlandı ama so-
nuç değişmedi. 1887 yılında Edward Morley’in (Edvırd Morliy) de katkılarıyla en hassas ve kesin so-
nuç, "girişim saçaklarında bir değişim gözlenememesi" şeklinde kaydedildi. Etherin varlığından asla
şüphe etmeyen bilim insanları bu deneyi başarısızlık olarak nitelendirmişler ve sonucunu "Dünya
ethere göre hareketsizdir." şeklinde özetlenebilecek bir şekilde açıklamışlardır. Ancak deney, ışığın hı-
zının bütün eylemsiz referans sistemlerinde aynı olduğunun ispatlanmasına kadar uzanan bir sürecin
başlangıcı olmuştur. Bu nedenle deney, bilim çevrelerinde "en ünlü başarısız deney" olarak da isim-
lendirilir.

1 Michelson-Morley deneyinin amacı ve sonucu nedir? Açıklayınız.

2 İlk defa tasarlandığı 1881 yılından kesin sonuca ulaşıldığı 1887 yılına kadar deneyin farklı bilim in-
sanları tarafından defalarca tekrarlanmasının sebebi ve sonuçları neler olabilir? Açıklayınız.

3 Deneyin yapıldığı yıllarda "başarısız" kabul edilmesinin sebebi nedir? Açıklayınız.

4 Deneyin gerçekleşme süreci bakımından başarılı olmasına rağmen sonuç bakımından başarısız kabul
edilmesi fizik bilimi ile hangi disiplin ilişkilendirilerek açıklanabilir?

148
Hazırlayan: Erdal KORKMAZ