Page 5 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

10. Sınıf
DÜNYA'NIN YAPISI VE OLUŞUM SÜRECİ 15

Hazırlık Soruları
1. Dünya’nın oluşumu hakkında neler biliyorsunuz?
2. Yeryüzünün şekillenmesinde hangi faktörler etkili olmuştur?

A DÜNYA'NIN TEKTONİK OLUŞUMU
Dünya'nın ne zaman, nasıl ve hangi maddelerden
oluştuğu, tarih boyunca bilim insanlarının en önem-
li araştırma konularından biri olmuştur. Bilimsel
gelişme lere bağlı olarak 19 ve 20. yüzyıllarda bu ko-
nuda çeşit li fikir ve kuramlar ileri sürülmüştür. Ortaya
atılan bu düşüncelere göre Dünya, günümüzden yak-
laşık 4,6 milyar yıl önce kızgın gaz ve toz bulutlarının
sıkışması sonucu oluşmuş ve ekseni etrafında dönerek
so ğumaya başlamıştır (Görsel 1.1). Yoğunluğu ve sıcak-
lığı fazla olan maddeler Dünya'nın merkezinde toplan-
mış, az olanlar ise dış kısmında kalmıştır. Bunun so-
nucunda Dünya; yoğunluk ve sıcaklık bakımından yer
kabuğu, manto ve çekirdek olmak üzere üç katmandan
oluş muştur. Bu katmanlara geosfer adı verilmektedir. Görsel 1.1: Dünya'nın 4 milyar yıl önceki hâli

BİLGİ HAVUZU

Jeolojik olayların ve oluşumların tarihlendirildiği, kayaçların yaşının saptandığı çalışma alanına jeokro-
noloji denir. Metamorfik (başkalaşım) kayaç olan Acasta Gnaysları, dünyada şu ana kadar tespit edilen en
yaşlı kayaç türüdür. Kanada'nın kuzeybatısında bulunan Great Slave Lake yakınlarında bulunan bu kayaç-
ların 4,03 milyar yıl yaşında olduğu hesaplanmıştır.

UYGULAMA

Bilim dünyası, en çok merak edilen ve oluşumu hakkında büyük sırlar sakladığı bilinen Dünya’nın çekir-
değine inmeyi amaçlıyor. Teknolojik yetersizlikler, bugüne kadar Dünya’nın çekirdeğine ulaşmayı imkânsız
kılsa da Japonya’nın büyük rol oynayacağı uluslararası bir proje kapsamında altı kilometre derine inilerek
buradan numune toplanması amaçlanıyor. Projenin başını Japonya’nın Entegre Okyanus Sondaj Programı
(IODP) ekibi çekecek. Ekip, mantoyu saran kabuğu delerek bilim dünyasındaki en büyük keşiflerden bi-
rine kapı açacak. Projenin direktörleri arasında bulunan Damon Teagle, Dünya’nın çekirdeğine inmenin
bilim tari hindeki en büyük zorluklardan biri olacağını söyledi. Teagle, projenin Dünya’da üç noktadan
yapılabilece ğini; bu noktaların her birinin de Büyük Okyanus’ta bulunduğunu belirtti. Manto tabakasına
kadar inilecek altı kilometrelik mesafe sadece 30 cm genişliğindeki bir delikle aşılacak. Teagle, başarılı
olunması hâlinde Dünya’nın iç yapısı hakkında bilinmeyen birçok bilginin elde edilebileceğini ayrıca iste-
dikleri yardımı elde etmeleri hâlinde mantoya 2020’de ulaşabileceklerini öne sürdü.
(Basından)
Aşağıdaki soruları ön bilgileriniz ve yukarıda verilen haber metninden yararlanarak cevaplayınız.

• Sondaj çalışmalarının Büyük Okyanus’ta yapılmasının nedenleri neler olabilir?

• Günümüzde yer kabuğu ve ona yakın katmanlar hakkında doğrudan bilgi edinilebilirken Dün ya'nın iç
yapısı ile ilgili bilgilere nasıl ulaşılmaktadır?

15