Page 63 - Tarih

Tarih 10. Sınıf

5.3. İSLAM DÜNYASI LİDERLİĞİ

Türkler; XIV-XVI. yüzyıllarda Anadolu ve İran coğrafyasında Akkoyunlular, Karakoyunlular ve Safeviler
gibi devletler kurmuştur. Bu devletler arasında Anadolu ve İran'da hâkimiyet kurmak için mücadeleler
yaşanmıştır.

Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan, 1469'da Karakoyunlu Devleti'ne son vermiştir. Ardından Fatih Sultan
Mehmet, 1473 Otlukbeli Savaşı ile Akkoyunlulara büyük bir darbe vurmuştur. 1514'te Safevi hükümdarı
Şah İsmail ise iktidar kavgalarından faydalanarak Akkoyunlu Devleti'ne son vermiştir. Böylece Anadolu
ve İran coğrafyasına hâkimiyet mücadelesinde Osmanlı Devleti ile Safeviler karşı karşıya gelmiştir.

XVI. yüzyılın başında Anadolu’daki bazı Türkmen aşiretleri arasında dinî ve sosyal vasıflı yeni bir hare-
ket ortaya çıkmıştır. Özellikle Şah İsmail’in desteklediği bu anlayış, Anadolu’daki Türkmenler arasında
oldukça rağbet görmüştür. Bu grupların geleneklerinden gelen öğelerle karıştırdıkları İslami anlayış ve
uygulamalar, Şah İsmail ile birlikte yeni bir siyasi özelliğe bürünmüştür. Safevilerin Anadolu’daki bu po-
litikalarına karşı II. Bayezid Anadolu’daki Türkmenlerin Şah İsmail’le olan irtibatını kesmeye çalışmıştır.

II. Bayezid’in sağlık durumunun bozulmasının yanında, vezirlerin yönetimde etkinliklerini artırmaları ve
şehzadelerin birbirleriyle olan mücadeleleri gibi gelişmeler, mevcut siyasi ve sosyal yapının bozulması-
na neden olmuştur. Antalya yöresinde bir tekke şeyhi olan Şahkulu, bu olumsuzluklardan yararlanarak
örgütlenmiştir. Ardından müritleri aracılığıyla Rumeli’ye kadar geniş bir alanda propaganda faaliyetine
girişmiştir. Asıl amacı, ilahi bir emir aldığı gerekçesiyle Osmanlı saltanatına son vermek olan Şahkulu,
bu amacını gizleyerek mehdilik hatta peygamberlik iddiasıyla bir isyan başlatmıştır. Sivas yakınlarında
yapılan savaşta Osmanlı kuvvetleri Şahkulu'yu ortadan kaldırmıştır. Ayaklanma belirtilerinin Safevi Dev-
leti’nin kurulmasından hemen sonra ortaya çıkması ve isyanın doğrudan doğruya Osmanlı saltanatına
karşı olması, siyasi bir boyut taşıdığını da göstermiştir.

I. Selim Dönemi ve Safevilerle İlişkiler
II. Bayezid’in otoritesinin giderek zayıfladığını ve Amasya’da san-
cak beyi olan Şehzade Ahmet’in taht için öne çıktığını fark eden
Şehzade Selim, bu durumu kabullenememiştir. Trabzon'daki
başarılarıyla adını duyuran Şehzade Selim, bir taraftan baba-
sıyla diğer taraftan kardeşleriyle taht için mücadele etmekten
çekinmemiştir. Devlet içinde Selim’in liderliğinde fetihlerin yeni-
den başlayacağı ve Safevi tehdidinin ortadan kaldırılabileceği
propagandası yapılmaya başlanmıştır.
II. Bayezid ve devlet adamlarının hemen hemen hepsi Şehzade
Ahmet’in; buna karşılık yeniçeriler ise Şehzade Selim’in padişah
olmasını istemiştir. Selim topladığı kuvvetlerle babasına karşı gir-
diği savaşı 1511’de kaybetmiştir. Şehzade Ahmet tahta geçmek
üzere çağırıldıysa da yeniçerilerin tepkisi karşısında Anadolu’ya
dönmek zorunda kalmıştır. Bunun üzerine yeniçerilerin biat ettiği
Şehzade Selim İstanbul’a gelmiş ve Bayezid tahttan çekilmek
zorunda kalmıştır. Böylece 1512 tarihinde I. Selim (Görsel 5.6), Görsel 5.6
babası II. Bayezid’in yerine padişah olmuştur. Yavuz Sultan Selim (Temsilî)
Yavuz Sultan Selim; tahta çıktıktan sonra ortadan kalkmış olan devlet otoritesini yeniden kurmayı ve taht
kavgalarıyla ilgili sorunu çözmeyi amaçlamıştı. Ayrıca Osmanlı Devleti için büyük bir tehdit olan Safevi
tehlikesini ortadan kaldırmak için çalışmalara başladı. Yavuz Sultan Selim, ilk iş olarak Kapıkulu asker-
lerine cülus bahşişi dağıtarak tahta geçmesinde büyük rol oynayan askerleri memnun etti.

62