Page 40 - Fizik 10 | 1. Ünite

1. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA

1.4.1. Üzerinden Akım Geçen Düz Bir İletken Telin

Etrafında Oluşan Manyetik Alan

 İzleyerek Öğrenelim
Mıknatıs dışında başka c�s�mler�n etrafında da manyet�k alan oluşur mu?

1820 yılında Dan�markalı b�l�m� �nsanı Hans Chr�st�an Oersted (Hans
Kr�st�yan Örsted) (1775-1851) öğrenc�ler�ne ders vermek �ç�n hazırlan-
dığı sırada masasının üzer�nde duran pusulanın �bres�n�n akım geçen
�letken telden etk�lend�ğ�n� görür. Bu olaydan yola çıkarak �çer�s�nden
Elektr�k akımının meydana akım geçen �letken tel�n etrafında manyet�k alan oluştuğu sonucuna
get�rd�ğ� manyet�k alan deney�n� varır.
karekoddan yararlanarak
�nceley�n�z. Üzer�nden akım geçen düz b�r �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k
alan pusula kullanılarak �nceleneb�l�r.

a) b)
Şek�l 1.28: a) İletken telden akım geçmeden önce pusula �breler�n�n konumu
b) İletken telden akım geçt�kten sonra pusula �breler�n�n konumu

Anahtar açıkken devrede akım oluşmaz ve pusula �breler� yer�n man-
yet�k alanının etk�s�yle aynı tarafa yönel�r (Şek�l 1.28: a). Anahtar
kapatıldığında Şek�l 1.28: b’dek� g�b� �letkenden geçen akım nede-
n�yle �letken tel�n etrafında b�r manyet�k alan oluşur. Yer�n oluşturduğu
manyet�k alan, �letken tel�n oluşturduğu manyet�k alana göre zayıf oldu-
ğundan �letken tel�n manyet�k alanından etk�lenen pusulaların �breler�
b�r halka oluşturacak şek�lde sapar.

Üzer�nden akım geçen �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k alan,
�çer�s�ndek� manyet�k maddelere kuvvet uygular. İletken tel�n çevre-
s�ne serp�len dem�r tozları bu kuvvet�n etk�s�yle Görsel 1.16’dak� g�b�
konumlanır.

Üzer�nden akım geçen düz b�r �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k
alanı etk�leyen değ�şkenler� “Düz �letken telden geçen akımın oluştur-
Görsel 1.16: Akım geçen �letken
tel�n etrafında oluşan manyet�k duğu manyet�k alan” deney�n� yaparak �nceley�n�z.
alanın dem�r tozlarına etk�s�
52 10. SINIF FİZİK