Page 43 - Fizik 10 | 1. Ünite

4. BÖLÜM: AKIM VE MANYETİK ALAN

Üzer�nden akım geçen düz �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k alan,
�letken tel�n bulunduğu düzleme d�kt�r. Manyet�k alan ç�zg�ler� �letken
tel�n etrafında halkalar şekl�nde oluşur. Oluşan manyet�k alanın yönü
sağ el kuralı �le bulunur. Üzer�nden akım geçen �letken tel, başpar-
mak �le akım aynı yönde olacak şek�lde sağ el�n avuç �ç�ne alınır. Bu
durumda bükülen dört parmak, manyet�k alanın dolanım yönünü gös-
ter�r (Şek�l 1.29: a ve b).

Ι
Ι

B B

a) b)
Şekil 1.29: a) Yukarı yönlü akımın �letken tel�n çevres�nde oluşturduğu
manyet�k alan ve yönü b) Aşağı yönlü akımın �letken tel�n çevres�nde
oluşturduğu manyet�k alan ve yönü

Üzer�nden akım geçen düz �letken tel�n (Şek�l 1.30) etrafında oluşan Ι
manyet�k alanın büyüklüğü, �letken telden geçen akım ş�ddet� (Ι) �le
doğru orantılıdır. Akım ş�ddet� artırıldığında �letken tel�n etrafında olu-
şan manyet�k alanın ş�ddet� de artar. İletken telden geçen akımın yönü-
nün değ�şmes�, manyet�k alanın yönünün değ�şmes�ne neden olur. d
B
Üzer�nden akım geçen düz �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k ala-
nın büyüklüğünü etk�leyen faktörlerden b�r� de �letken tel�n, manyet�k
alan ş�ddet�n�n �nceleneceğ� noktaya olan d�k uzaklığıdır (d). İletken Şekil 1.30: Üzer�nden akım geçen
tel�n etrafındak� b�r noktada oluşan manyet�k alan ş�ddet�, o noktanın düz �letken tel�n etrafında oluşan
�letken tele olan d�k uzaklığı �le ters orantılıdır. İletken tele yaklaşıldıkça manyet�k alanın büyüklüğünü
manyet�k alanın büyüklüğü artarken �letken telden uzaklaşıldığında etk�leyen faktörler.
azalır.

 Örnek

Üzer�nden akım geçen düz �letken tel�n etrafında oluşan manyet�k alan
�çer�s�ndek� K, L ve M noktaları şek�lde ver�lm�şt�r. Ι

Buna göre K, L ve M noktalarında oluşan manyet�k alan ş�ddetle-
r�n�n büyüklükler� arasındak� �l�şk� ned�r?
K L M
B

 Çözüm
İletken telden geçen akımın oluşturduğu manyet�k alan, telden uzakla-
şıldıkça azalır. Bu nedenle B > B > B olur.
K
L
M

10. SINIF FİZİK 55