Page 5 - Coğrafya 10 | 2.Ünite

10. Sınıf
NÜFUS

Hazırlık Soruları
1. Nüfusun toplum hayatındaki önemine dair neler söyleyebilirsiniz? Düşüncelerinizi açıklayınız.
2. Bir ülke nüfusunun özellikleri hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olunmaması o ülke açısından hangi
dezavantajlara neden olur? Dü şüncelerinizi açıklayınız.

A NÜFUSUN ÖZELLİKLERİ VE ÖNEMİ

Sınırları tanımlı bir bölge üzerinde belirli bir zaman diliminde yaşayan insan sa yısı olan nüfus, aynı za-
manda birçok bilim tarafından inceleme konusu hâline gelmiştir. Bu bağlamda başta demografi, coğrafya,
sosyoloji, tarih, tıp ve ekonomi olmak üzere çeşitli bilimler kendi yöntemleri çerçevesinde nüfusla ilgili ince-
lemeler yapmaktadır. Coğrafyanın merkezinde yer alan insan, hemen hemen her coğrafi ortamda en temel
unsur duru mundadır. Bu bakımdan nüfusun miktarı, artışı, dağılışı, bu dağılışa etki eden faktörler, nüfus
hareketleri, nüfusun sosyal ve ekonomik yapısı coğrafya bilimi içerisinde çok önemli bir yere sahiptir.
Sürekli değişen ve dinamik bir yapı arz eden nüfus; bir yandan doğumlar, diğer yandan ölümler ve yaşanan
göçlerle yeniden şekillenmektedir. İnsanların nitelikleri zamanla değişmekte, hepsinden önemlisi de nüfu-
sun miktarı, özellikleri ve dağılışında değişiklikler olmaktadır. Bu nedenle ülkeler, nüfusla ilgili daha sağlıklı
veriler elde edebilmek için belirli zaman dilimlerinde nüfus sayımı yapar. Demografik, sosyal ve ekonomik
verilerin toplanması, değerlendirilmesi ve analiz edilmesine nüfus sayımı denir. Eskiden beri toplumlar, sa-
hip oldukları nüfusla ilgili bilgi toplamaya büyük önem vermiştir. Günümüzde de nüfusa dair bilgiler; nüfus
sayımları, nüfus kayıtları ve çeşitli demografik araştırmalar gibi yöntemlerle elde edilebilmektedir. Kullanılan
yöntem ne olursa olsun nüfus sayımında amaç; nüfusun zaman içerisinde göstermiş olduğu sosyal, demog-
rafik ve ekonomik yapısındaki değişimin ortaya konulmasıdır. Ancak tarihsel süreçte yapılan nüfus sayımları,
bahsedilen amaçlarla sınırlı kalmamış; toplumlar için önem arz eden konularda da gerçekleştirilmiştir.
Dünyada bilinen ilk nüfus sayımları; Çin, Sümer
ve Mısır toplumlarında (MÖ 3000-2750) tahsil edile-
cek vergi miktarını ve orduya alınacak asker sayısını
belirlemek amacıyla yapılmıştır. Türk tarihine bakıl-
dığında ise Osmanlı Padişahı II. Mahmut tarafından
gerçekleştirilen ilk nüfus sayımının (1831) benzer bir
amaca yönelik olduğu görülür. Günümüzde nüfus
sayımlarındaki amaçlar çeşitlenmiş ve düzenli sa-
yımlar yapılmaya başlanmıştır. Bugünkü gibi modern
anlamda ilk nüfus sayımı, 18. yüzyılda İskandinav ül-
kelerinde (1749 İsveç) yapılmıştır. Daha detaylı bilgi-
lerin elde edilebildiği bu tür modern sayımlar saye-
sinde ülkeler; eğitim, sosyal, sağlık, alt yapı, savunma Görsel 2.1: Ülkemizde nüfus sayımları TÜİK tarafından yapılır.
ve enerji gibi alanlarda yatırım yapabilmek için bazı
politikalar geliştirmektedir. Bu bağlamda Türkiye'de ilk resmî nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır. Günü-
müzde ülkemizdeki nüfus sayımlarını Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) gerçekleştirmektedir (Görsel 2.1).

BİLGİ HAVUZU

Dünyada nüfus sayımı yapılırken iki yöntem kullanılır.
De Facto (Defakto): İnsanların sayım gününde bulundukları yerin nüfusuna eklenmesine dayalı olarak
gerçekleşen yöntemdir.
De Jure (Dejur): Nüfus sayımının sürekli ikamet adresinin esas alınmasına dayalı olarak gerçekleşen
yöntemdir.

Ülkeler açısından son derece önemli olan nüfus sayımları; nüfusun cinsiyet yapısı, ortalama yaşam süresi
ve yaş grubu, doğum-ölüm ve okuryazar oranının yanı sıra nüfus artış hızı, çalışan nüfusun sektörel dağılımı,
kır ve şehir nüfusunun dağılışı gibi özellikler hakkında da bilgi verir.

161