Page 92 - Fen Lisesi Fizik 10 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

ÜNİTE ÖZETİ

Bilim insanları binlerce yıldır ışığın doğasını merak etmişlerdir.
Newton’a göre ışık, kaynaktan her yöne doğru büyük hızlarla ve
doğrusal yörünge izleyerek yayılan taneciklerden oluşuyordu.
Huygens ise ışığın, kaynaktan her yöne doğrusal yörünge izleye-
rek yayılan dalgalar olduğunu savundu. Sonraki yıllarda yapılan
çalışmalar ışığın bazı olaylarda dalga, bazı olaylarda da tanecik
gibi davrandığını ortaya koydu. Günümüzde ışığın hem tanecik
(foton) hem de dalga (elektromanyetik) yapısında olduğu kabul
edilir.
Işığın birim zamanda belli bir doğrultuda yaydığı enerji mik-
tarına ışık şiddeti (I) denir. Kaynakların farklı parlaklıkta algılan-
masının nedeni ışık şiddetlerinin farklı olmasıdır. Kaynaktan birim
zamanda yayılan ışık miktarına ise ışık akısı (Φ) adı verilir. Işık akısı
sadece kaynağın ışık şiddetine bağlıdır. Aydınlanma şiddeti (E) bi-
rim yüzeye düşen ışık akısıdır. Aydınlanma şiddeti ışık kaynağının
şiddetine, konumuna ve ışığın geliş açısına bağlı olarak değişir.
Maddelerin ışığı geçirme özelliklerine göre arkalarında oluşan
ve aydınlanma şiddeti farkından dolayı göz tarafından net olarak
ayırt edilebilen bölgelere gölge adı verilir. Kaynağın büyüklüğü,
sayısı ve konumu tam ve yarı gölgenin oluşumunda etkilidir.
Yüzeylere çarpan ışığın az veya çok yön değiştirerek bulun-
duğu ortama geri dönmesi olayına yansıma adı verilir. Işığın çarp-
tığı yüzeylerin pürüzlü olup olmamasına göre düzgün ve dağınık
olmak üzere iki çeşit yansıma vardır. Üzerine düşen ışığın %95
- %99’unu yansıtan yüzeylere ayna adı verilir. Düz bir yansıtıcı yü-
zeye sahip olan aynalara düzlem ayna denir. Gözlemciler düzlem
aynada gördüğü cisimleri aynanın arkasında algılar. Görüntü her
zaman cismin aynaya göre simetriğindedir.
Yansıtıcı yüzeyi küre parçası şeklinde olan parlatılmış yüzeyle-
re ise küresel ayna adı verilir. Çukur aynalar ışığı odak noktasında
toplayan küresel aynalardır. Çukur aynalarda cisim sonsuzdan
odak noktasına yaklaşırken ters ve gerçek görüntüsünün boyu
büyüyerek aynadan uzaklaşır. Sanal görüntü ise sadece cisim,
odak ile ayna arasındayken oluşur. Cisim aynaya yaklaştıkça da
sanal ve düz görüntünün boyu küçülerek aynaya yaklaşır. Tüm-
sek aynalar ise ışığı dağıtan küresel aynalardır. Tümsek aynalarda
cisim nerede olursa olsun görüntü her zaman odak ile tepe ara-
sında düz, cisimden küçük ve sanaldır.
Işığın saydam bir ortamda ilerlerken başka bir saydam orta-
mın sınırına çarpınca ışınların bir kısmı hızının değişmesi nedeniyle

278