Page 3 - Fen Lisesi Kimya 11 | 5.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

Tepkimede etkin bir çarpışma gerçekleştiğinde N O’teki N – O bağı
2
kopar ve NO molekülüne yeni bir O – N bağı eklenir. Çarpışma sonu-
cunda da N ve NO molekülleri oluşur (Görsel 5.2).
2 2

Görsel 5.2: N O ve NO arasında gerçekleşen etkin olan ve etkin olmayan
2
çarpışmalar

Kimyasal bir tepkimenin gerçekleşebilmesi için reaksiyona giren ta-
Bilgi Kutusu
neciklerin sahip olması gereken en düşük kinetik enerjiye eşik enerjisi
veya aktivasyon enerjisi (aktifleşme enerjisi) denir. Aktivasyon ener- Aktivasyon enerjisi (E ) dü-
a
jisi E ile gösterilir. Bir tepkimede ileri yöndeki aktivasyon enerjisine ileri şük enerjili moleküllerin reak-
a
aktivasyon enerjisi (E ), geri yöndeki aktivasyon enerjisine geri aktivas- siyon vermesine engel oluş-
ai
yon enerjisi (E ) denir. turacak bir bariyer gibidir.
ag
Henry Eyring (Henri Eyri) ve bazı araştırmacılar tarafından, kimya-
sal tepkimede girenlerden ürün oluşurken geçiş hâlinde bulunan bir ara
ürün meydana geldiği belirlenmiştir. Bu ara ürüne aktifleşmiş komp-
leks ve durumuna da geçiş hâli denir. Ara ürün olarak oluşan aktifleş-
miş kompleks yüksek enerjili olduğu için kararsızdır. Çarpışmalar sonu-
cunda oluşan bu aktifleşmiş kompleks ya geriye doğru tekrar girenlere
dönüşür ya da ileriye doğru ürünleri oluşturur. Grafik 5.1’de endotermik
ve ekzotermik tepkimelerde enerji değişimleri gösterilmiştir.

Aktifleşmiş kompleks
Potansiyel enerji E a(ileri) E a(geri) Potansiyel enerji Girenler E
E
a(ileri)
Ürünler

a(geri)
Girenler ∆H ∆H Ürünler

Tepkime koordinatı Tepkime koordinatı
a b
Grafik 5.1: a) Endotermik ve b) Ekzotermik tepkimelerin potansiyel enerji-tepkime
koordinatı

269
KİMYA 11. SINIF