Page 8 - Fen Lisesi Kimya 11 | 5.Ünite

5.1.2. Kimyasal Tepkimelerin Hızları

Kimyasal tepkimelerin hızı nasıl ölçülür? Kimyasal tepkime hızının
madde miktarı ile ilişkisi nasıldır?
Kimyasal tepkime hızı günlük hayatta birçok olayı etkilemektedir.
Kimyasal tepkimeler yavaş, orta hızlı ve çok hızlı şekilde gerçekleşebi-
lir. Grizu ve havai fişek patlamaları çok hızlı, mutfak tüpünün yanması
hızlı; polimerleşme, hidroliz ve demirin paslanması tepkimeleri yavaş,
kömür ve petrolün oluşum gibi jeolojik tepkimeler çok yavaş gerçekleşir.
Kimyasal tepkimelerin hızı çeşitli sebeplerle bazen azaltılır bazen
de arttırılır. Örneğin besinlerin yapısını bozan tepkimeler, soğutucularla
veya koruyucularla yavaşlatılarak besinlerin çabuk bozulması engelle-
nir. Zeytinlerin kısa sürede siyah renge dönüşmesini sağlamak için çe-
şitli kimyasal maddeler kullanılır (Görsel 5.3). Muz ve turunçgillerin hızlı
bir şekilde olgunlaşması için etilen ve asetilen gazı kullanılır. Kasların
Görsel 5.3: Kimyasal maddeyle kasılıp gevşemesi ve sinir sisteminde uyarıların iletilmesi hızlı gerçekle-
siyahlatılmış zeytin
şen tepkimeler ile sağlanır.

Homojen ve Heterojen Tepkimeler
Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken giren ve ürünler aynı fazda ola-
bildiği gibi farklı fazlarda da olabilirler. Tepkimeler faz durumuna göre
homojen ve heterojen olmak üzere ikiye ayrılır.
Bir kimyasal tepkimede giren ve ürünler aynı fiziksel hâlde ise bu
tepkimelere homojen tepkimeler denir. Bir kimyasal tepkimede giren
ve ürünleri oluşturan maddelerden birinin fiziksel hâli farklı ise bu tür
tepkimelere heterojen tepkimeler denir. Aşağıda homojen ve hetero-
jen tepkimelere örnekler verilmiştir:

Tepkime Tepkime sınıfı

N (g) + 3H (g) → 2NH (g) Homojen tepkime
2 2 3
Mg(k) + 2HCl(suda) → MgCl (suda) + H (g) Heterojen tepkime
2 2
4+
2+
2+
3+
2Fe (suda) + Sn (suda) → 2Fe (suda) + Sn (suda) Homojen tepkime
C(k) + O (g) → CO (g) Heterojen tepkime
2 2
Tepkime Hızı ve Madde Miktarı Arasındaki İlişki
Kimyasal tepkimeler gerçekleşirken reaksiyona giren maddeler har-
canırken reaksiyon sonucunda yeni maddeler oluşur. Tepkimelerde gi-
ren ve ürünlerin miktarları zamanla değişir. Birim zamanda madde mik-
tarındaki değişime tepkime hızı denir. Tepkime hızı aşağıdaki bağıntı
ile hesaplanır:

Madde miktarındaki değişim
Tepkime hızı =
Zaman aralığı

274 KİMYA 11. SINIF