Page 9 - Fen Lisesi Kimya 11 | 5.Ünite

KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ

Kimyasal tepkimelerde madde miktarı derişim, mol, kütle ve gaz
maddeleri için normal şartlarda hacim olarak alınır. Madde miktarındaki
3
değişim miktarları molarite, mol, gram, cm veya L olarak ifade edilir.
Tepkimelerde zaman birimi seçilirken tepkimenin yavaş ya da hızlı ol-
masına göre saat, dakika ve saniye gibi zaman birimleri kullanılır. Tep-
kime hızı; v, r, TH veya RH ile gösterilir.

Madde miktarındaki değişim gram, zaman aralığı saniye olarak
alındığında hız ∆m
r = ile ifade edilir ve birimi g/s’dir.
∆t

Madde miktarındaki değişim mol, zaman aralığı saniye olarak
alındığında hız ∆n
r = ile ifade edilir ve birimi mol/s’dir.
∆t

Madde miktarındaki değişim gaz maddeler için hacim, zaman aralığı
saniye olarak alındığında hız
∆V
r = ile ifade edilir ve birimi L/s’dir.
∆t

Madde miktarındaki değişim molarite, zaman aralığı saniye olarak
alındığında hız ∆M
r = ile ifade edilir ve birimi M/s’dir.
∆t

Çözeltilerdeki tepkime hızı incelenirken madde miktarındaki değişim
genellikle molarite olarak alınır. Bu nedenle tepkime hızı, birim zaman-
da maddelerin derişimindeki değişimi olarak ifade edilir.

Ortalama Tepkime Hızı
Bir kimyasal tepkimede; girenler için harcanma, ürünler için oluşma
hızı ifadeleri kullanılır. Bir tepkimedeki giren ya da ürünlerin madde mik-
tarlarının belli zaman aralığındaki değişimine ortalama hız denir. Bir
kimyasal tepkimede, tepkimeye giren maddelerin zamanla derişimleri
azalırken ürünlerin derişimi artar. Madde miktarlarındaki değişim son
miktardan ilk miktarın çıkarılmasıyla bulunur. Buna bağlı olarak kimya-
sal tepkimelerde girenlerin madde miktarındaki değişim negatif olarak,
ürünlerdeki madde miktarındaki değişim pozitif olarak hesaplanır. Bu
sebeple girenlerin harcanma hızının pozitif bir değer olması için giren-
lerin harcanma hızı eksi ile çarpılır.
Örneğin H (g) + Cl (g) → 2HCl(g) tepkimesinde
2 2
∆[H ] ∆[CI ]
2
Harcanma hızı r = – , r = – 2
H 2 ∆t CI 2 ∆t
∆[HCI]
Oluşma hızı r = + olarak ifade edilir.
HCI
∆t

275
KİMYA 11. SINIF