Page 13 - Fizik 10 | 3. Ünite

2. BÖLÜM: YAY DALGASI

3.2.1. Atma ve Periyodik Dalga Oluşumu

Arasındaki Fark

Yay dalgaları, dalgaların sınıflandırılmasında hem en�ne hem de
boyuna dalgalar sınıfında yer alır. Sarmal b�r yayda oluşturulan dal- a)
gaların en�ne ya da boyuna dalga olması, dalga kaynağının çalışma
şekl�ne bağlı olarak değ�ş�r (Şek�l 3.9).
Sarmal b�r yayda boyuna dalga oluşturulması Şek�l 3.9’da basamaklar
hâl�nde ver�lm�şt�r. Üret�len b�r dalganın yayda �lerleyeb�lmes� �ç�n yaya
b�r kuvvet uygulanarak yayın ger�lmes� gerek�r (Şek�l 3.9: a). Ger�lm�ş yay b)
üzer�ndek� teller�n b�r kısmı bel�rl� zaman aralıklarında sıkıştırılıp bırakıldık-
tan sonra (Şek�l 3.9: b) yayda �lerleme doğrultusunda t�treş�m hareket� Dalganın
ilerleme
yapan bölgeler oluşur (Şek�l 3.9: c). Bu şek�lde oluşan dalgalar, boyuna yönü
dalgalardır.
Yayda oluşturulan dalgaların �lerleyeb�lmes� �ç�n yay ger�lerek
(Şek�l 3.10) yayın d�ğer ucu yay doğrultusuna d�k olacak şek�lde yukarı c)
aşağı hareket ett�r�ld�ğ�nde dalgaların �lerleme doğrultusuyla yayı
oluşturan halkaların t�treş�m doğrultuları b�rb�r�ne d�k olur (Şek�l 3.11). Şek�l 3.9: a, b, c) Sarmal yayda
Sarmal yayda bu şek�lde oluşturulan dalgalar, en�ne dalgalardır. boyuna dalga üret�lmes�

Dalganın ilerleme yönü

Şek�l 3.10: Ger�lm�ş yay Şek�l 3.11: Ger�lm�ş yay üzer�nde per�yod�k olarak
oluşturulmuş en�ne dalgalar
Yayı gerd�kten sonra yayı geren el yay doğrultusuna d�k olacak şek�lde
sürekl� eş�t zaman aralıklarında yukarı ve aşağı hareket ett�r�ld�ğ�nde
yay üzer�nde genl�kler� ve dalga boyları eş�t olan dalgalar oluşur. Bu
dalgalara per�yod�k dalga den�r. Şek�l 3.11’de görülen en�ne dalgalar
aynı zamanda per�yod�k dalgalardır. Yayı gerd�kten sonra yayı geren
el, yay doğrultusuna d�k olacak şek�lde anlık olarak yukarı kaldırılıp
tekrar �lk konumuna ger� get�r�ld�ğ�nde �se yay üzer�nde b�r dalga parça-
sı oluşur. Anlık oluşturulan dalga parçasına atma (puls) den�r (Şek�l 3.12).
Atmanın ilerleme yönü

Şek�l 3.12: Ger�lm�ş yay üzer�nde oluşturulmuş atma
Dalgalarda yansıma ve farklı b�r ortama geçme olaylarının per�yod�k
dalgalarda �ncelenmes� zordur. Dalgaların tamamının �ncelenmes�
yer�ne b�r dalga parçasının �ncelenmes�, dalgalarla �lg�l� özell�kler�n
anlaşılmasını kolaylaştırır. Bu nedenle atma, dalgaların özell�kler�n�
�ncelemek �ç�n oluşturulur.
Atma ve per�yod�k dalgalar arasındak� farkları gözlemlemek �ç�n “Atma
ve yay dalgaları” deney�n� yapınız.

10. SINIF FİZİK 125