Page 4 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

A A
N V V
N N
S
N
S S
S
B B
a) Düz tele eşit uzaklıktaki pusulalar b) Düz telden farklı uzaklıktaki pusulalar

Şekil 2.34: Düz telin etrafına yerleştirilmiş pusulalar

Özdeş pusulalar, AB iletken teline eşit uzaklıkta konulup telden akım geçmesi sağlandığında tele eşit uzaklık-
taki pusula iğnelerinin sapma miktarları aynı şekilde gerçekleşir (Şekil 2.34.a). Pusulalardan biri telden daha
uzağa konulup anahtar kapatıldığında tele yakın olan pusula iğnesindeki sapmanın daha fazla olduğu görülür
(Şekil 2.34.b). Bunun sebebi tele yakın yerlerde manyetik alanın daha şiddetli olmasıdır. Üzerinden akım geçen
telin çevresinde oluşturduğu manyetik alanın şiddeti, tele olan dik uzaklık ile ters orantılıdır.

İletken düz tel İletken düz tel
2i
i

V V
N N
V

S S

a) Tek üreteç bağlı akım geçen düz tel b) iki üreteç bağlı akım geçen düz tel

Şekil 2.35: Farklı akımlar geçen düz teller
Üzerinden i akımı geçen düz iletken telin yakınında bulunan pusula iğnesi sapmaya uğrar (Şekil 2.35.a). Dev-
reye özdeş bir üreteç daha seri olarak bağlandığında telden geçen akım şiddeti 2i olur. Bu durumda tele aynı
uzaklıktaki pusula iğnesindeki sapma miktarının arttığı görülür (Şekil 2.35.b). Sapma miktarının artmasının
nedeni pusulanın bulunduğu yerde oluşan manyetik alan şiddetinin artmasıdır. Pusulanın bulunduğu yerde-
ki manyetik alan şiddetinin artmasının nedeni ise iletken telden geçen akım şiddetinin artmasıdır. Üzerinden
akım geçen düz telin çevresinde oluşan manyetik alanın şiddeti, telden geçen akım şiddeti ile doğru orantılıdır.

Demir levha
Üzerinden akım geçen düz tel ile pusula arasına
Şekil 2.36‘daki gibi bir demir levha yerleştirildiğinde
pusula iğnesinin doğrultusunun değiştiği görülür.
Pusulanın tele uzaklığı ve telden geçen akım şiddeti
V
değişmediği hâlde pusula iğnesindeki değişimin ne-
deni, pusula ile tel arasındaki ortamın değişmesidir. N
İletken telin oluşturduğu manyetik alanın şiddeti, tel
ile pusula arasındaki ortamın cinsine bağlı olarak de-
ğişir. S

Şekil 2.36: Pusula ile arasına demir levha yerleştirilmiş düz tel

306