Page 5 - Fizik 11 | 2.Ünite

ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Manyetik alan çizgileri maddelerin içinden geçerken bazen sıklaşır bazen de seyrekleşir. Maddeler bu özel-
liklerinden dolayı manyetik alanı kuvvetlendirebilir veya zayıflatabilir. Bu özellik maddenin manyetik ge-
çirgenliği olarak bilinir. Boş uzayın (boşluğun) manyetik geçirgenliği n sembolü ile gösterilir ve büyüklüğü
0
. Tm
4 $r 10 - 7 A ' dir. Üzerinden akım geçen düz telin çevresinde oluşan manyetik alanın şiddeti; telden geçen
akım şiddetine, tele olan dik uzaklığa ve telin bulunduğu ortamın cinsine bağlı olarak değişir. Buna göre üze-
0 n i $
rinden i akımı geçen düz telden d kadar dik uzaklıkta oluşan manyetik alanın şiddeti B = bağlantısıyla
2r d $
bulunur. Boşluğun geçirgenlik katsayısı ile hava ortamının geçirgenlik katsayısı değer olarak birbirine çok yakın
0 n - 7 . Tm
olduğu için problem çözümlerinde eşit kabul edilir. K = = 10 olur ve bu sabit, manyetik alan sabiti
4r A
olarak tanımlanır. Bu durumda manyetik alan şiddeti

K i 2 $
B = d olur.

Akım geçen düz tele dik bir düzlem üzerine demir tozları dö-
küldüğünde demir tozlarının teli merkez kabul eden halka-
lar şeklinde sıralandığı görülür (Şekil 2.37). Demir tozlarının
oluşturduğu halkalar arasındaki uzaklık telden uzaklaştıkça
artar. Halkalar, telin çevresinde oluşan manyetik alan çizgi-
lerini temsil eder. Şekil 2.37: Üzerinden akım geçen düz telin çevresindeki
demir tozlarının yönlenmesi

Akım geçen düz tel etrafına pusulalar konulduğunda ise
pusula iğneleri manyetik alan çizgilerine teğet olacak şekil-
de yönlenir (Görsel 2.5). Manyetik alan vektörel bir büyük-
lüktür. Düz Telin çevresinde bir noktadaki manyetik alan
vektörü, o noktadaki alan çizgilerine teğettir.
Görsel 2.5: Üzerinden akım geçen düz telin çevresindeki
pusula iğnelerinin yönlenmesi

i
i i

B
B B -

a) Düz telin çevresinde oluşan manyetik b) Düz telin çevresinde oluşan manyetik
alan çizgileri alan vektörleri

Şekil 2.38: Sayfa düzleminde bulunan düz telin çevresinde oluşan manyetik alan

Manyetik alanın yönü sağ el kuralı ile belirlenir. Düz Tel, başparmak akım yönünü gösterecek şekilde avuç içinde
tutulursa teli kavrayan dört parmağın yönü manyetik alanın dolanım yönünü gösterir (Şekil 2.38.a). Alan çizgi-
lerine dolanım yönünde çizilen teğet, o noktadaki manyetik alan vektörünün yönünü verir. Sayfa düzlemindeki
telin çevresinde ve bir noktada oluşan manyetik alan vektörü sayfa düzleminden içeri veya dışarı doğrudur
(Şekil 2.38.b). Sayfa düzlemine dik ve düzlemden içeri doğru olan büyüklükler , sembolü ile, dışarı doğru olan-
lar ise 9 sembolü ile gösterilir. Akım geçen tel sayfa düzleminde ise manyetik alan vektörleri sayfa düzlemine
diktir.

307
307