Page 23 - Fizik 12 | 4.Ünite

2. BÖLÜM: BÜYÜK PATLAMA VE EVRENİN OLUŞUMU

(alan) parçacıklara bozon adı ver�l�r. Dalda duran b�r elma, taş atılarak
düşürülmek �stend�ğ�nde taş, elmanın bulunduğu dala çarpar ve düş-
mes�ne neden olur. Bu durumda taşa uygulanan kuvvet, elmaya taş
tarafından �let�lm�ş g�b� düşünüleb�l�r. Kuvvet� uygulayanla elma ara-
sındak� etk�leş�m� sağlayan atılan taştır. Günlük hayatta karşılaşılan Nesil 1 2 3
bu duruma benzer b�r etk�leş�m madde parçacıkları (ferm�yonlar) �le
kuvvet taşıyıcı etk�leş�m (alan) parçacığı olan bozonlar arasında ger- u c t
çekleşmekted�r. Bozonlar kend� �çler�nde dört gruba ayrılır. Standart Kuarklar yukarı tılsım üst
modelde her kuvvet�n kend�ne özgü �k� çeş�t parçacığı vardır. Kuarklar
ve leptonlar, kuvvet taşıyıcı parçacıklar olan bozonlar aracılığıyla etk�- d s b
leş�me g�rerek evrendek� görünür madden�n tümünü oluşturur. aşağı acaip alt

b) Kuarklar _ _ _

Kuarkların varlığı 1960 yılında matemat�ksel olarak öngörülmüş ancak u c t
varlığı 1969-1995 yılları arasında da deneysel olarak kanıtlanmıştır. Antikuarklar antiyukarı antitılsım antiüst
_
_
_
Standart modelde altı çeş�t kuark vardır. Kuarklar d s b
yukarı (u) - aşağı (d) antiaşağı antiacaip antialt
tılsım (c) - aca�p (s) Şek�l 4.17: Kuarklar ve
ant�kuarklar
üst (t) - alt (b) g�b� ç�ftler hâl�nde anılır.
Mezon
Baryon
Doğada her parçacığın b�r ant�parçacığı bulunduğu g�b� kuarkların ant�- Baryon Mezon
parçacıkları da ant�kuarklarıdır. Parçacık-ant�parçacık ç�ft�nde olduğu
g�b� b�r kuarkla o kuarkın ant�kuarkı arasındak� tek fark yükünün �şa- KuarkKuark KuarkKuark
ret�d�r. Ant�parçacıklar, parçacığın sembolü üzer�ne ç�z�len b�r ç�zg� �le KuarkKuark
göster�l�r (Şek�l 4.17).
KuarkKuark AntikuarkAntikuark
Hadronlar (Kuark Ailesi)
a) a) b) b)
Kuarklar, güçlü kuvvet etk�s�yle �k�l� veya üçlü gruplar hâl�nde b�r araya Şek�l 4.18: a) Baryonların oluşum
gelerek hadronları oluşturur. Hadronlar, baryonlar ve mezonlar olmak model� b) Mezon oluşum model�
üzere �k� gruba ayrılır (Şek�l 4.18: a, b).

Baryonlar

Üç kuarkın güçlü etk�leş�mle b�rb�r�ne bağlanarak oluşturduğu parça- Baryon
cıklara baryon adı ver�l�r. Baryonların kütles�, bu a�len�n en haf�f par- u u
çacığı olan protonun kütles�nden daha büyüktür. Proton ve nötronlar u d d d
üç kuarktan oluşan b�rer baryondur (Şek�l 4.19).
Mezonlar Proton Nötron
Şek�l 4.19: Proton ve
B�r kuarkla b�r karşıt kuarktan oluşan parçacıklara mezon adı ver�- nötronların kuark yapısı modeller�
l�r. Mezonlar, baryonlardan daha küçük kütlel� parçacıklardır. Mezon-
lar genelde çok kararsızdır ve hızla d�ğer parçacıklara bozunur
(Şek�l 4.20).

c) Leptonlar _ u _ s
d π + u -
Doğada serbest hâlde bulunan ferm�yonlara lepton den�r. Bu gruba K
g�ren parçacıkların en b�l�nen örneğ� elektrondur. Lepton kel�mes� Pion Kaon
Yunancadak� “leptos” kel�mes�nden türet�lm�şt�r. İnce, zar�f, haf�f, küçük Şek�l 4.20: P�on ve kaon mezonla-
anlamlarına gel�r. Leptonlar hadronlardan daha haf�ft�r. rının kuark yapısı modeller�

12. SINIF FİZİK 167