Page 84 - Biyoloji 10 - Kavram Öğretimi

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
Kavram Öğretimi 40
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı BİYOLOJİ 10
2. ÜNİTE : KALITIMIN GENEL İLKELERİ > 10.2.1. Kalıtım ve Biyolojik Çeşitlilik
Kavram : Kontrol Çaprazlama
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı KONTROLSÜZ OLMAZ 20 dk.
Çalışmanın Amacı Kontrol çaprazlamasının nasıl yapıldığını ve ne işe yaradığını açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıda verilen metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Dünyada artan nüfusla beraber daha çok besine ihtiyaç duyulacağı bilim insanları tarafından
öngörülmektedir. Bundan dolayı bitki ve hayvanların daha verimli hâle getirilebilmesi için ıslah çalışmaları
yapılmaktadır. Bitki ve hayvanlarda verimli döller elde edebilmek için birtakım zayıf özelliklerin ortaya
çıkması istenmez. Bir bireyin bir özellikçe saf (homozigot) veya melez (heterozigot) olup olmadığını
sadece görünüşünden söylemek mümkün değildir. Bu doğrultuda canlılardaki genotipin belirlenmesi
büyük bir önem kazandı.
Eğer bireyin genetopini öğrenebilirsek yeni nesillerin özellikleri de tespit edilebilir. Güçlü ve baskın
özellikler fenotipte kendini gösterse bile şayet genotipte heterozigotsa ilerleyen nesillerde çekinik
özellikler ortaya çıkabilir. Bu yüzden ıslah amacıyla genotipi belirlerken kontrol çaprazlama uygulanır.
Örneğin aşağıdaki şemada verildiği gibi bir yetiştirici mevcut bitkinin homozigot baskın (AA) ya da
heterozigot (Aa) olup olmadığını öğrenmek istediğinde genotipi bilinmeyen bitkiyi, homozigot çekinik
(aa) olan kısa bir bitki ile yapay tozlaşma yoluyla çaprazlar. Genotipi bilinmeyen bitki homozigot uzunsa
çaprazlama neslinin tamamının uzun olduğunu görür. Eğer bu bitki heterozigot uzunsa neslin yarısı kısa
olacaktır. Bu test çaprazlaması, uzun ana babada çekinik alelin bulunduğunu gösterir. Tek bir kısa nesil
bile uzun ana babanın kısalık aleli taşıdığını gösterecektir.

A? × aa

Eğer ? = a ise Eğer ? = A ise
Aa AA

Oluşturabileceği Oluşturabileceği
gametler gametler
A a A A

a Aa aa a Aa Aa

aa aa
a Aa aa a Aa Aa

F dölünde A fenotipli ve F dölünde tüm bireyler
1 1
a fenotipli bireyler olurlar. A fenotipinde olurlar.

Böylece genotipi bilinmeyen bir bireyin çekinik bir bireyle çaprazlanması ve yeni neslin incelenmesiyle
bilinmeyen bireyin homozigot ya da heterozigot olup olmadığına karar vermek mümkün olmaktadır.

81