Page 112 - Felsefe 10

75 FELSEFE 10
Kavram Öğretimi

teizmde olduğu gibi evrene müdahale eden, din gönderen, koruyucu ve kollayıcı olan Tanrı anlayışına
karşı çıkar. Dolayısıyla bu yaklaşımda din, ibadet, ölüm sonrası hayat (ahiret) gibi olgular yoktur Philia."
deyip Philia'in yüzünden yansıyan anlamsız ifadeye baktıktan sonra "Mesela Tanrı'yı bir saatçi gibi dü-
şün Philia. Saatçi, saati yapar, kurar ve bir daha saate müdahale etmez. Deizmin Tanrı'sı da tam olarak
böyledir. Bir saatçi, bir sanatçı veya mimar gibi ürününü ortaya koyar ve çekilir." dediğinde, Philia'in "Bu
örnek iyi oldu." sözünü duyduktan sonra "O hâlde sıra geldi panteizme. Bu adı hatırladın mı Philia?" diye
bir sordu Theano.

3. Evreni koruyup gözeten, kurallar koyup müdahale eden bir Tanrı anlayışını Dostoyevski'nin, "Eğer
Tanrı olmasaydı her şey mübah (serbest) olur muydu?" sorusu bağlamında tartışınız.

"Evet, ahlaksal determinizmden konuşurken bunu daha sonra anlatacağını söylemiştin." dedi Philia.
"Aynen öyle. Panteizm, Yunanca tüm manasına gelen "Pan" ve "Theos" manasına gelen Tanrı söz-
cüklerinden doğmuştur ve tümtanrıcılık olarak adlandırılır. Panteizm, Tanrı ile evreni bir sayan, her şeyi
Tanrı olarak gören bir yaklaşımdır. Bu görüşe göre Tanrı'nın doğa ve evrenden bağımsız ayrı bir yeri
yoktur. Tanrı evren ile özdeştir. Evrendeki her şeydir, evren bir bütün olarak Tanrı'dır dolayısıyla Tanrı
evrenin içinde gizlidir. Bu açıdan Tanrı ve evren, ezelî ve ebedî bir öze sahiptirler. Bu manada Tanrı'ya
dönüş diye bir durum söz konusu değildir.
Panenteizm ise panteizmden farklı olarak maddi evrenin Tanrı'nın bir parçası olduğu görüşündedir.
Buna göre Tanrı, evrendeki her şeyde olmasına rağmen maddi evrenden daha büyük ve aşkındır. Özetle
evrendeki her şeyde olmasından dolayı hem evrene içkindir hem de evrenden büyük ve evrenin dışında
olmasından dolayı da evrene aşkındır. Bu bağlamda her şey Tanrı'dan oluşmuştur ama Tanrı değildir.
En nihayetinde her şey gelişimini tamamladıktan sonra oluştuğu Tanrı'ya döner. Bu manada evrene içkin
olmasından dolayı Tanrı hem değişken hem de evrene aşkın bir varlık olmasından dolayı değişmeyen
mutlak varlıktır. Hem zamanın içinde hem dışında hem sonlu hem de sonsuzdur. Bu yönüyle de pante-
izmden ayrılır Philia." dediğinde anne martı,
"Çok ince farklarla ayrılıyor panteizmden. Bunlar üzerine kafa yormalıyım daha sonra." dedi Philia.

4. Vahdetivücut (varlığın birliği) kavramını araştırınız. Panteizm ve panenteizmle benzerlik ve farklılık-
larını açıklayınız.

"Ben görüşlerin tamamını anlattıktan sonra karşılaştırmalı bir şekilde konuşuruz ama acıktık ve yorulduk
sanırım. Biraz avlandıktan sonra Tanrı’nın varlığını reddeden bir görüş olan ateizmden konuşuruz." dedi.
"Ben daha çok acıktım, sen de konuşmaktan yoruldun. Bu arada da dinlenmiş olursun." dedi Philia ve
annesiyle birlikte kısa bir süreliğine hem dinlenmek hem de hafiften atıştırmak için denize doğru inişe
geçtiler.

108
Hazırlayan: Emir Ali ERGAT