Page 67 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
FİZİK 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 37
2. ÜNİTE : BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ > 2.2. Kaldırma Kuvveti
Kavram : Archimedes İlkesi
Genel Beceriler : Problem Çözme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı “EUREKA! EUREKA!” 15 dk.
Çalışmanın Amacı Archimedes ilkesini bulunuş hikâyesinden yola çıkarak açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıda verilen metinden hareketle soruları cevaplayınız.

Sicilya'daki Siraküza Kralı II. Hieron, kraliyeti
kazandıktan sonra bir kuyumcuya taç yapma-
sı için bir külçe altın verdi. Kuyumcu saf al-
tından yaptığını söylediği tacı krala teslim etti.
Fakat kral, kuyumcunun kendisini aldattığın-
dan şüpheleniyordu. Kral, kuyumcunun altı-
nın bir kısmını sakladığını, kalan kısmına ise
daha ucuz olan gümüş karıştırdığını düşünü-
yordu. Ancak kralın şüphelerini kanıtlamanın
hiçbir yolu yoktu. Bu yüzden Archimedes’ten
(Arşimet) taca zarar vermeden tacın saf altın-
dan yapılıp yapılmadığını öğrenmesini istedi.
Archimedes krala düşünmek için birkaç güne
ihtiyacı olduğunu söyledi. Bir gün bu sorunu
çözmenin yollarını ararken su dolu bir küvette
banyo yapmaya karar verdi. Küvete ayağını
soktuğunda suyun yükseldiğini, küvete otu-
runca ise küvetten çok fazla suyun taştığını gözlemledi. Archimedes sorunu çözmüştü. "Eureka! Eureka!
(Buldum! Buldum!)" diye heyecanla bağırarak küvetten fırladı. "Küvete ayağımı soktuğumda suyun se-
viyesi yükselirken tüm vücudumla girdiğimde küvetten çok fazla su taşıyor. Vücudumun hacmi ile taşan
suyun hacmi arasında bir ilişki olmalı. Çünkü o kadar büyük olmasaydım zemine daha az su taşacaktı."
diye düşündü. Archimedes tacın saf altından yapılıp yapılmadığını kanıtlamak için bunu uygulayabilir
miydi? Önce eşit kütleli bir altın ve bir gümüş parçası aldı. Altını ağzına kadar suyla dolu bir kâseye attı
ve dökülen suyun hacmini ölçtü. Sonra aynı şeyi gümüş parçasıyla da yaptı. Altının gümüşten daha
yoğun olduğunu biliyordu. Gümüş hacmi daha büyük olduğu için daha fazla suyu taşırmıştı. Kuyumcu
gerçekten saf altından bir taç yapmışsa tacın taşırdığı suyun hacminin aynı kütledeki altının hacmiyle
eşit büyüklükte olması gerektiğini düşündü. Archimedes tacın hacmini bulmak için tacı ağzına kadar
suyla dolu bir kovaya daldırdı ve dökülen suyun hacmini ölçtü. Sonra taç ile aynı kütlede bir külçe saf
altını ağzına kadar suyla dolu bir kovaya daldırdı ve dökülen suyun hacmini karşılaştırdı. Sayılar fark-
lıydı. Taç, altından daha fazla su taşırdı. Bu durum tacın yoğunluğunun saf altından daha az olduğunu
gösteriyordu. Demek ki gerçekten kral, kuyumcu tarafından aldatılmıştı.
Archimedes bu olaydan sonra yeri değiştirilen sıvının ağırlığının sıvı tarafından cisme uygulanan kal-
dırma kuvvetine eşit olduğunun farkına varmıştır. Bu buluş günümüzde Archimedes ilkesi olarak bilin-
mektedir.

Sorular

1. Verilen metni göz önünde bulundurarak Archimedes ilkesini kendi cümlelerinizle tanımlayınız.

65