Page 118 - Kimya 10| Kavram Öğretimi Kitabı

71 KİMYA 11

5. ÜNİTE : KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ > 5.1. Tepkime Hızları > 5.1.2. Kimyasal Tepkimelerin Hızları
Kavram : Ortalama Tepkime Hızı
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı ORTALAMA HIZINI SÖYLE 30 dk.
Çalışmanın Amacı Ortalama tepkime hızını açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıdaki metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Kemal, bir tepkimenin oluşumunda ortalama hızı
hesaplayabilmek için deney düzeneği hazırlar.

1. adım: Bir miktar HCl sıvısını nuche (nuçe) erleni-
ne koyar. Erlenin ağzını mantar tıpa ile kapatır. Kul-
landığı HCl’ün mol sayısını hesaplar.
2. adım: Erlenin içine magnezyum karbonat katısı
ilave eder ve mantar tıpayı kapatır. Aynı anda elin-
deki kronometreyi çalıştırır. Kullandığı magnezyum
karbonatın da mol sayısını hesaplar.

3. adım: Erlen içinde aşağıdaki tepkime gerçekleşir
ve gaz çıkışı görülür.
MgCO + 2HCl → MgCl + H O + CO
3(k) (s) 2 (suda) 2 (suda) 2(g)
Tepkime gerçekleşirken CO gazının oluşturduğu
2
MgCO + HCI karışımı
3 (k) (s) kabarcıklar çıkmaya başlar. Gaz kabarcıklarının çı-
kışı erlene hortumla bağlı olan şırınganın da gaz ile
dolmasına ve şırınga içindeki aparatın geri çekilme-
sine neden olur.

Kemal, tepkimenin bittiğini (şırıngadaki aparatın geri
çekilmesinin durmasından) anladığı anda kronomet-
reyi durdurur, tepkimenin gerçekleştiği süreyi ölçer.
Tepkimede harcanan maddeler ya da oluşan ürün-
lerdeki madde değişiminin ölçülen zaman aralığına
oranı tepkimenin ortalama hızını verecektir. Ortala-
ma hız için mol/s, L/s, M/s vb. birimler de kullanıla-
bilir. Kronometredeki süre gazın (ürünlerin) oluşum
süresidir. Aynı zamanda HCl ve MgCO katısının da
CO gazı 3
2 harcanma süresidir.
Görsel 1: Erlende tepkime gözlenmesi ve şırıngaya gaz dolması

Tepkimede 1 mol MgCO ile 2 mol HCl harcanırken aynı zamanda 1 mol H O, 1 mol MgCl ve 1 mol CO
3 2 2 2
oluşur. H O, MgCl ve CO ‘in oluşma hızları ve MgCO ’ın harcanma hızları eşit; HCl’in harcanma hızı
2 2 2 3
H O, MgCl , CO ve MgCO ’ın oluşma-harcanma hızının iki katıdır.
2 2 2 3
- ∆ [MgCO ] = -∆ [HCl] = + ∆ [MgCl ] = + ∆ [CO ] = + ∆ [H O]
3 2 2 2
∆t 2 ∆t ∆t ∆t ∆t
2r = r = 2r = 2r şeklinde olur.
MgCO 3 HCl MgCl 2 CO 2

116