Page 59 - Fizik 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

31 FİZİK 12

Buna karşın, aynı süre içinde kule de bir miktar hareket etmiştir. Eğer taşın hareketini inceler ve kuleye
göre nereye düşeceğini saptarsak ilginç bir şekilde yukarıdakiyle aynı sonucu buluruz: Kuleye göre bı-
rakıldığı noktanın tam altı. Bu örnekte aynı olayı iki farklı bakış açısıyla incelesek bile aynı sonucu elde
ediyoruz. Birincisinde taşın hareketi, yer referans alınarak inceleniyor. İkincisinde Güneş referans alına-
rak inceleniyor. Her iki bakış açısında taşın hareketi çok farklı görünüyor. Birinde taş serbest düşüyor,
diğerinde de yatay atış yapıyor. Seçtiğiniz referans noktasına göre değişen hız, konum gibi büyüklüklere
‘göreli büyüklük‘ diyoruz. Bu kadar büyük farka rağmen her iki bakış açısında taşın nereye düştüğü
konusunda aynı sonucu vermesi bize bu iki farklı bakış açısının eşit şekilde geçerli olduğunu söylüyor.
Fiziksel olarak birini diğerine tercih etmemiz için hiçbir neden yok.”
Önder öğretmen konuyla ilgili verdiği örnekten sonra şu açıklamaları yaptı: “Özel Görelilik Kuramı ya da
izafiyet teorisi, Albert Einstein tarafından 1905’te Annalen der Physik dergisindeki ‘Hareketli Cisimlerin
Elektrodinamiği Üzerine” adlı makalesinde açıklanan ve ardından “Bir Cismin Atıllığı Enerji İçeriği ile
Bağlantılı Olabilir mi?” başlıklı makalesiyle pekiştirilen fizik kuramıdır. Kurama göre bütün varlıklar ve
varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket birbirlerinden bağımsız değildir. Aksine bunların
hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır. Cisim zamanla, zaman cisimle; mekân hareketle, hareket mekânla
ve dolayısıyla hepsi birbiriyle bağlantılıdır. Bunlardan hiçbiri müstakil değildir.”
Önder öğretmen tekrar çalışmasını yaptığı “özel görelilik teoremi”ni bu konuyla ilgili postulatlara dikkat
çekerek tamamladı:

“1. Fizik yasaları tüm eylemsiz (ivmesiz) referans sistemlerinde aynıdır.
2. Işığın boşluktaki hızı tüm eylemsiz referans sistemlerinde aynı olup ışık boşlukta yaklaşık 3x108 m/s
hızla hareket eder.”

Sorular

1. Yukarıdaki metinde Galileo’nun attığı taşın yere ve Güneş’e göre hareketini Newton meka niğine
ve Einstein’ın özel görelilik teoremine göre nasıl açıklarsınız?

2. Uçaktan bırakılan bir cisim yerden bakan kişiye göre yatay atış hareketi yaptığı hâlde uçaktan ba-
kan kişiye göre serbest düşme yapar. Bu cismin yeryüzünde aynı noktaya düşmesi Einstein’ın özel
görelilik teoremiyle nasıl açıklanır?

3. Sizce Newton mekaniğinin açıklayamadığı hangi doğa olayları özel görelilik teoremini doğurmuştur?

56
Hazırlayan: Yavuz CEYLAN