Page 81 - Fizik 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

FİZİK 12

Çalışma No.: 14 Çalışma No.: 18
1. Doğrusal su dalgalarının, aralarındaki uzaklık dalga boyundan 1. Yönerge:
küçük ya da dalga boyuna eşit olan iki engel arasından ge- 1. Dalgaların, dalga boyuna göre daha küçük bir aralıktan
çerken dairesel dalgalar şeklinde bükülerek yollarına devam geçer ken bükülerek yayılması olayına kırınım, bu olayda
etmesi olayına kırınım denir. oluşan desene de kırınım deseni denir.
2. Kırınım olayını etkileyen değişkenler doğrusal su dalgalarının 2. İki veya daha fazla dalganın birbirinin içerisinden geçmesi
dalga boyları ve yarık aralığının genişliğidir. Kırınım olayı- olayına girişim, bu olayda oluşan desene de girişim deseni
nın gerçekleşebilmesi için derinliği sabit bir dalga leğeninde denir.
doğrusal su dalgalarının dalga boylarının, engellerin yarık 3. Işık, ses ve su dalgalarında gözlenen frekansların, kaynağın
aralığına eşit ya da engellerin yarık aralığından daha büyük ve gözlemcinin hareketine bağlı olarak farklı algılanması-
olması gerekir. Bu nedenle kırınım olayının gerçekleşmediği na Doppler olayı denir.
bir durumda ya iki engel arasındaki mesafenin azaltılması ya
da dalga boyunun arttırılması gerekir. Dalga boyunu arttırmak 4. Su dalgalarında kırınım olayında dalga boyu/yarık genişli-
için ise ya dalga kaynağının frekansı azaltılabilir ya da dalga ği oranı arttıkça kırınım daha net gerçekleşir.
leğenine bir miktar su eklenebilir. 5. Su dalgalarında oluşan girişim deseni kaynaklar arası
uzak lık ile doğru, dalgaların dalga boyu ile ters orantılıdır.
3. Ses ve su dalgaları gibi ışık da dalga özelliği gösterdiğinden
dar bir yarıktan geçerken kırınıma uğrar. Su dalgalarında ol- 6. Su dalgalarında çift tepe ve çift çukur noktalarının birleşti-
duğu gibi kırınımın gözlemlenebilmesi için ışığın dalga boyu rilmesi ile oluşan çizgilere dalga katarı, düğüm noktaları-
ile iki engel arasındaki genişliğin kıyaslanabilecek büyüklükte nı birleştiren çizgilere de düğüm çizgisi denir.
olması gerekir. İki engel arasındaki genişlik dalga boyundan 7. Işık dalgalarında kırınım olayında saçak genişliği, yarık
çok büyük ise kırınım gerçekleşemez. ile perde arası uzaklık ve kullanılan ışığın dalga boyu ile
doğru; yarık genişliği ve ortamın yoğunluğu ile ters oran-
tılıdır.
Çalışma No.: 15
8. Işık dalgalarında girişim olayında saçak genişliği, yarık ile
1. Kaynaklardan dairesel şekilde çıkan su dalgaları, su yüzeyinin perde arası uzaklık ve kullanılan ışığın dalga boyu ile doğ-
her yerinde karşılaşırlar. Dalgaların karşılaşması sonucu mey- ru; yarıklar arası mesafe ve ortamın yoğunluğu ile ters
dana gelen bu olay girişim olarak adlandırılır. orantı lıdır.
2. Işık ışınlarının uygun koşullarda birbirleriyle girişim yaptığı 2. Yönerge:
gösterilerek ışığın dalga doğası açıklanmıştır. Yaklaşan bir ambulansın sesinin farklı algılanmasının nedeni,
3. Caddeden geçen arabalardan (ses kaynaklarından) çı kan ses kaynağın frekansının değişmesidir. (Y) → Ardışık iki dalga
katarı arası uzaklık, oluşturulan dalgaların dalga boyu nun ya-
dalgaları birbirlerinin içinden geçebilir ancak sokakta yürü- rısıdır. (D) → Işık dalgalarında tek yarıkta kırınım deseninde
yen alıcı tarafından algılanan ses, caddedeki arabalardan çı- tüm saçakların genişliği eşittir. (Y) → 6. Çıkış
kan seslerin bileşkesidir. Girişim olayında dalgalar birbirle-
rini sadece kuvvetlendirmezler (yapıcı girişim), aynı zamanda
birbirlerini söndüredebilirler (yıkıcı girişim). Ses dalgalarında Çalışma No.: 19
da girişim olayı gözlenir. Aynı frekanslı iki ses kaynağından
aynı genlikli dalgaların yayıldığı durum ele alındığında iki 1. Verilen cevaplar öğrencilere göre farklılık gösterebilir. Muh-
kaynağın arasında bir alıcı bulunuyorsa alıcı, ses dalgaları- temel cevaplar:
nın yaptığı girişimin sesini duyar. Alıcı, ses dal gaları üst üste
biniyorsa güçlü bir ses duyar ancak ses dal gaları birbirlerini • Enerji seviyesi denildiğinde yörünge anlaşılmalıdır.
sönümlüyorsa o zaman zayıf bir ses duyar. • Enerji seviyesi denildiğinde atom çekirdeğinin etrafında
katman biçiminde bulunan kısımların her biri anlaşılma-
lıdır.
Çalışma No.: 16
2. Verilen cevaplar öğrencilere göre farklılık gösterebilir. Muh-
Su dalgalarında kırınımın gözlenebilmesi için “λ ≥ w” olması gere- temel cevap şöyle olabilir:
kir. (λ: Dalga boyu, w: Yarık genişliği) → D Ebrar’ın yaptığı Güneş sistemi modeli benzetmesinin en fazla
Kırınım yalnız su dalgalarında gözlemlenir. → Y tercih edilen benzetme olması beklenebilir.
Dalgaların üst üste binerek birbirini güçlendirmesi veya sönümle-
mesine “girişim” denir. → D → 3. ÇIKIŞ 3. Cevaplar öğrencilere göre farklılık gösterebilir. Muh temel
cevap şöyle olabilir:
Jüpiter gezegeni çekirdeğe, uyduları elektronlara, uyduların
Çalışma No.: 17
bulunduğu yörüngeler enerji seviyelerine benzetilebilir.
1. Ambulans Emre’den uzaklaştığında Emre’nin algıladığı
seslerin frekan sı azalır, ambulans Emre’ye yaklaşınca sesin Çalışma No.: 20
frekansı artar. Bu durum ambulans Emre’ye yaklaşırken ses
şiddetinin giderek artmasına, uzaklaşırken ses şiddetinin gide- 1. Öğrencilerin verdiği cevaplarda farklılık görülebilir. Muhte-
rek azalmasına ne den olur. Böylelikle ambulans sabit bir fre- mel cevaplar:
kansta siren çalı yorken farklı konumlarda farklı frekanslarda
sesler duyulur. • Bir atoma ait elektronların, kararlı hâlde bulunduğu enerji
seviyesinden üst enerji seviyelerine geçerek kararsız hâle
2. Ses dalgalarının Doppler olayında frekansının azalıp artması gelmesi olayıdır.
sonucu sesin şiddeti farklı algılanmaktadır. Işık dalgalarının • Atomun elektronlarının enerji alarak daha yüksek enerji se-
da Doppler olayında frekansının artıp azalması sonucu; fre- viyelerine çıkmasıdır.
kansı artan ışık maviden mora yaklaşmakta, frekansı azalan Atomlar; elektronlarla bombardıman edilerek, başka atomlar-
ışığın rengi ise kırmızıya kaymaktadır. la çarpıştırılarak, ısı enerjisi verilerek ve foton ile etkileşmesi
sağlanarak uyarılabilir.
3. Gözlemci ve kaynaktan biri hareketli ya da her ikisi de hare-
ketli ise gözlemcinin algıladığı frekans, kaynaktan çıkan fre- 2. Elektron yeterli enerjiye sahipse birden fazla elektronu uyara-
kanstan farklı olur. Bu olaya Doppler olayı denir. bilir. Foton sadece bir elektronu uyarabilir.
78