Page 21 - Sosyoloji 2 | 2.Ünite

TOPLUMSAL DEĞİŞME TİPLERİ

KAVRAMLARIMIZ DERSE HAZIRLIK
• Serbest toplumsal Sizce toplumsal değişme nasıl olmalıdır? Düşüncelerinizi belirtiniz.
değişme
• Müdahale yoluyla top-
lumsal değişme

TOPLUMSAL DEĞİŞME TİPLERİ
Toplumsal değişme, değişmeye yol açan faktörlere ve değişmenin biçimine göre ikiye ayrılır. Bunlar “serbest
toplumsal değişme” ve “müdahale yoluyla toplumsal değişme” dir.

TOPLUMSAL DEĞİŞME TİPLERİ

Serbest Toplumsal Değişme: Zaman içerisinde, toplumların kendiliğinden ve herhangi bir müdahale olmadan
değişimini ifade eder. Bu değişmelerde iç veya dış zorlama yoktur. Planlı, programlı olarak oluşturulmaz. Serbest top-
lumsal değişmeler ülkenin kendi iç dinamiklerinden kaynaklanabileceği gibi başka kültürlerin etkisiyle de meydana
gelebilir.

Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişme: Toplumsal değişmenin hızı ya da yönü bir müdahaleye, bir plana dayalı
olarak gerçekleştirilir. İhtilal, inkılap ve planlama etkinlikleri müdahale yoluyla toplumsal değişmelerdir. “Demokratik
planlı değişme” ve “baskı yoluyla değişme” olarak ikiye ayrılır.

Demokratik Planlı Değişme: Bir toplumda meydana gelen değişiklikleri kendi hâline bırakmadan, yönünü,
biçimini ve hızını yöneticilerin saptadığı ya da denetim altına aldığı değişim tipidir. Planlama yapılırken toplu-
mun bütün kurumları ve özellikleri göz önünde tutulmalıdır. Böylece planın gerçekleştirilebilmesi için toplumun
değerlerinin, inançlarının, alışkanlıklarının engel teşkil etmemesi sağlanır.

Baskı Yoluyla Değişme: “Baskı yoluyla değişme” genellikle merkezî planlama yoluyla gerçekleştirilir. Bir
liderin, grubun veya bir devlet organının hazırladığı plan ve programların uygulanması sonucu oluşur. Toplumun
görüşüne bakılmaksızın çeşitli baskı yöntemleri uygulanır. Amaç, değişimin hızını etkileyip kısa yoldan hedefe
varmaktır. Toplumun özgürlüklerini kısıtlayıp insanlara baskı yaparak değiştirmek, demokratik olmayan toplum-
larda görülen bir uygulamadır. Baskı yoluyla değiştirme daha çok otokratik totaliter yönetimlerin benimsedikleri
yoldur. Toplumların sosyal yapılarını değiştirmek isteyen bu yöneticiler, ihtilal ve inkılap yollarını kullanırlar.
Baskı yoluyla değiştirmenin bir şekli de yabancı bir kültürün baskısı yoluyla kültür değişiminin sağlanmasıdır. Bir
kültürü tüm kurum ve özellikleriyle ortadan kaldırarak yerine yabancı bir kültürü yerleştirmeye zorla kültürleme
(trans kültürasyon) denir.

BİLİYOR MUYDUNUZ?
Siyaset bilimi ve uluslararası ilişkiler literatüründe Arab Spring (Arap
Baharı) adı verilen iktidar karşıtı kitlesel gösterilerin, ilk olarak 18 Aralık
2010’da Tunus’ta başladığını,
Mısır, Libya, Suriye başta olmak üzere Cezayir, Bahreyn, Ürdün, Yemen
ve Lübnan gibi ülkelerde halk ayaklanmalarına yol açtığını,
Protestoların işsizlik, açlık, siyasi yozlaşma, insan hakları ihlalleri, kötü
yaşam koşulları gibi pek çok sorun sonucunda ortaya çıktığını ve Arap
toplumlarında siyasi, ekonomik ve toplumsal birçok değişmeye yol açtı-
ğını biliyor muydunuz?
www.21yyte.org

TOPLUMSAL DEĞİŞME TİPLERİ 115