Page 135 - DESEN 10

5. ÜNİTE MODELDEN DESEN ÇİZİMLERİ

5.1.2. Figürde Oran ve Orantının Tarihsel Gelişim
Süreci

Oran-Orantı nedir?
Oran-orantı, bir figürü oluşturan bölümlerin birbirleriyle ve figürle olan bü-
yüklük, nicelik veya derece bakımından ölçü ilişkisidir. Bir figürün kendisi ile
bölümlerinin kıyaslanmasından doğan bağıntıya verilen isimdir.
Türkçede oran-orantı veya nispet; Fransızca bir bütünün parçası anlamına
gelen proporsiyon, Latincede “Proportio’’ kelimesinden türemiştir. Propor-
siyon; nesnelerin uzunluk, genişlik ve derinlik gibi ayırt edici karakteristik
özeliklerini inceleyen aynı zamanda iki nicelik arasındaki nispet, eşitlik ve uy-
gunluğunu gösteren bir terimdir.
İnsan vücudundaki ideal oranları veren ölçü sistemine kanon denmektedir.
Her kanonun bir birim ölçüsü vardır. Bu birim ölçüye de modül denilmektedir.
Sanatçılar proporsiyonların incelenmesi için iki ölçü metodu geliştirmişlerdir.
Metotta beden alt ve üst olarak ikiye bölünür. İkiye bölünen bedenin ortası
bulunur. Sonra beden dörde bölünür. Ortaya çıkan bölümler birbiriyle ve bü-
tünle kıyaslanır. Bu metodu Antik sanatçılar ve Leonardo da Vinci kullanmıştır.
İkinci metotta parçadan bütüne doğru gidilir. Parçalar çoğaltılarak bütün be-
lirlenir. Mısırlı sanatçıların uyguladığı bu metotta figürün boyu, ayak uzunlu-
ğu veya elin orta parmak uzunluğu toplanarak elde edilir.

Antik Mısır sanatında oran-orantı
Antik Mısırlı sanatçılar yaptıkları insan resimlerinde
ölçü olarak ayak uzunluğunu kullanmışlardır. “Eski
Mısır Kanonu” diye bilinen bu proporsiyonda boy,
önce 6 daha sonra 7 ayak uzunluğu olarak saptan-
mıştır. Daha sonra yeni kanonda ölçü birimi olarak
elin orta parmak uzunluğu seçilmiş ve boya oranı
1,19 olarak belirlenmiştir. Figürler 19 adet yatay
çizgi arasına veya kare kutucuklara çizilmiş, ayak
uzunluğu 3 kare içinde gösterilmiştir (Görsel 5.2).
Antik Yunan sanatında oran-orantı
İnsan vücudu çiziminde somut kural ve ölçüler
koyan ilk sanatçılar Myron (Miron), Parnasius (Par-
nasus) ve Zeuksis (Zeuksis), daha sonra MÖ 5.
yüzyılda yazdığı “Kanon” adlı kitabıyla ünlenen
Polykleitos (Polikleytos)’tur. Polykleitos’un kura-
mında, modül olarak el genişliği seçilmiştir. Ona
göre baş yüksekliğinin boya oranı 1/8, yüz yüksek-
liğinin boya oranı ise 1/10’dur. Bu ölçüyle yapılan
çalışma örneklerinden biri de “Doriforos (Dorifo-
ros)” heykelidir. Görsel 5.2: Mısır kanonu, Komisyon

133