Page 103 - GENEL SANAT TARİHİ 9

ANTİK YUNAN, ROMA, ERKEN HRİSTİYAN VE BİZANS SANATI

Roma egemenliğine girilen MÖ II. yüzyıl ortalarına
kadar Yunan sanatı üslup, teknik ve gelişim
açısından Arkaik (MÖ VII-VI.yy), Klasik (MÖ 490-
330) ve Helenistik (MÖ 330-30) olmak üzere
birbirini takip eden üç dönemde incelenmektedir.
Arkaik Dönem’den itibaren tapınaklar başta olmak
üzere kamu binaları belli yapısal düzenlerde inşa
edilmiştir. Bunlar ortaya çıkış tarihlerine göre dor,
İyon ve korint düzenidir (Görsel 5.1). Sütun, sütunları Dor Düzeni İyon Düzeni Korint Düzeni
birbirine bağlayan yatay kirişler (arşitrav), bunun Görsel 5.1: Yunan sütun örnekleri
üzerinde ‘‘friz’’ adı verilen düz veya kabartmalarla
süslü ikinci bir kiriş, saçaklık ve alınlık gibi temel
cephe elemanları her üç düzende de ortaktır.
Farklılıklar sütun gövdesinin biçimi, yiv formu, kaideli
olup olmaması, friz kuşağının biçimi gibi detaylara ve
en önemlisi başlıkların biçimine bağlıdır.

Dor Düzeni (MÖ VII-V. yy): Yunanistan, Güney
İtalya, Sicilya ve Anadolu’daki tapınaklarda görül-
mektedir. Altı geniş, üstü dar, ortası şişkin, yivli
kolonların kullanıldığı; kolonların üzerinde ise
ince plak şeklinde, kenarları yukarı, dışarı taşkın,
sade kolon başlıklarının kullanıldığı düzendir.
Atina’daki Parthenon, Sicilya’daki Konkordya
(Konkordiya) bu düzene örnektir (Görsel 5.2). Görsel 5.2: Konkordya Tapınağı, Sicilya
İyon Düzeni (MÖ VI-IV. yy): Ege adaları ve İyonya olarak adlandırılan Batı Anadolu kıyılarında daha
yaygın olarak benimsenmiştir. Dor düzeninden farklı olarak silmeli, yuvarlak altlıklara oturan kolonların
gövdesinde düşey doğrultulu 24 yiv yer almaktadır. Kolonlar dor düzenine göre yüksek ve incedir. Sütun
başlıkları koç boynuzuna benzeyen kıvrımlı bir biçimdedir (volüt). Hera (Sisam Adası), Artemis (Efes)
(Görsel 5.3), Apollon (Didim) ve Artemis (Sard) tapınakları Arkaik Dönem’de İyon düzeninde inşa edilmiş
tapınaklar arasında en ünlüleridir.
Korint Düzeni (MÖ V. yy): Dor ve iyon düzeninin görüldüğü her bölgede görülmektedir. İyon düzeninden
sadece kolon başlığı biçimi ile ayrılan düzendir. Bu düzende volüt başlık yerine kenger yaprakları ile
donanmış sütun başlıkları kullanılmıştır. Silifke ve Atina yakınlarındaki Zeus tapınakları bu düzendeki belli
başlı tapınaklar arasında sayılabilir (Görsel 5.4).

Görsel 5.3: Artemis Tapınağı, Efes Görsel 5.4: Zeus Tapınağı, Atina
101