Page 11 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11
P. 11
KİTABIN TANITIMI
Ünite Başlığı Karekod
Metinlerle ilgili çeşitli
Ünitenin kapağında ünitenin etkinlikler, ünite sunuları,
başlığını gösterir.
genel ağ, görsel kay-
nakça, cevap anahtarı,
ölçme ve değerlendirme
Ünite sorularının bulunduğu
yerleri gösterir.
Hangi ünitenin başlayacağını
gösterir.
1. ÜNİTE
Anahtar Kavramlar
Üniteye özgü terim ve kavram- İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK
lardır. SANATI
Anahtar Kavramlar
Neler Öğreneceksiniz? • Aplike • Bozkır kültürü • Minyatür
• Balbal • Kurgan • Türkistan
Ünitedeki kazanımların olduğu
bölümdür. Bu ünitede
• Orta Asya Türklerinde inanç, yaşam şekli ve coğrafyanın sanata etkisini ifade etmeyi,
• İskitlerin yaşam biçiminin sanata yansımasını örneklendirmeyi,
• Hun sanatının genel özelliklerini açıklamayı,
• Göktürk sanatının özelliklerini açıklamayı,
• Uygurlar’da sanat ve inanç ilişkisini örneklendirmeyi öğreneceksiniz.
Ünite Ünite sunu
karekodu karekodu
12 12 13 13
Üniteye Başlarken
Öğrencilerin üniteye dikkatini
çekmek için yapılan bölümdür.
1. ÜNİTE İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK SANATI
1. İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK SANATI Orta Asya Türk sanatında sıkça görülen aplike, kumaş üzerine başka bir kumaşın
veya derinin kesilip yapıştırılmasıyla uygulanan bir süsleme tekniğidir. Taşınabilir
ÜNİTEYE BAŞLARKEN malzemeler üzerine aplike tekniğiyle yapılmış süslemeler “hayvan üslubu” olarak BİLGİ KUTUSU
1. Türkistan hakkında neler biliyorsunuz? Söyleyiniz. adlandırılmış, bu üslupla oluşturulan hayvan figürlerinin hareketleri son derece Grifon: Baş ve kanatla-
gerçekçi yansıtılmıştır.
rı kartal, gövdesi aslan
2. Coğrafi özellikler ve inancın yaşam tarzı ve sanat üzerindeki etkileri neler olabilir?
Orta Asya Türklerinde bozkır kültürünün etkisi kumaş, keçe ve çadırlarda kendini olarak tasvir edilen ha-
gös termiş; bozkırda yaşayan kaplan, dağ keçisi, geyik gibi hayvanların aralarındaki yali yaratık.
Konu Başlığı 1.1. ORTA ASYA TÜRKLERİNDE SANAT hayatta kalma mücadeleleri ile grifon gibi hayali varlıklar bu malzemelere yansıtıl-
mıştır (Görsel 1.1).
Doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya Stepleri, güneyde ise
Hindukuş ve Karanlık Dağlar arasında kalan bölge Türkistan olarak bilinmektedir
(Harita 1.1). “Türklerin yurdu” anlamına gelen Türkistan sözü; ilk olarak İranlılar, Araplar
ve Çinliler tarafından kullanılmıştır.
Ünite içindeki konu başlıklarını
içerir. Ural Dağları Kazak Bozkırları Baykal Gölü Altay Dağları Gobi Kingan Dağları
Çölü
Aral
Bilgi Kutusu Turan Ovası Kızılkum Çölü
Gölü
Hazar
Denizi Karanlık Dağlar
Taklamakan Çölü
Karakurum Dağları Everest
Çöl
Tanrı Dağları
K
Öğrencilere farklı bir bilginin Tahran Delhi Himalaya Dağları B G D Dağ Ova Göl
verildiği bölümdür. Harita 1.1 : Türkistan haritası
Geniş bir coğrafi alanı kapsayan Orta Asya; toprak çeşidi, bitki örtüsü ve hayvan türleri
ile tarihsel ve kültürel anlamda her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Deniz
seviyesinden oldukça yüksekte bulunan bölgenin iklimi; yaz aylarında kurak ve sıcak,
kış aylarında oldukça sert olduğu için burada yaşayan topluluklar iklim koşullarına Görsel 1.1: Keçe eyer örtüsü,
uygun olarak sürekli yer değiştirmiştir. Orta Asya’daki geçmişi MÖ 5.000’li yıllara kadar İSKİT SANATI Hermitage Müzesi, St. Petersburg
uzanan Türkler; bu bölgede bozkırlarda göçebe, vahalarda ise konar-göçer yaşam
tarzını benimsemiştir. Türkler; aşırı sıcak geçen yaz aylarında yüksek kesimlerde Asya kökenli İskitler, Tuna Nehri’nden Çin’in batısına kadar geniş bir coğrafyada
bulunan, otlakları bol, serin platolarda; kışları ise iklimin daha yumuşak olduğu alçak etkili olmuşlardır. Genellikle Hazar Denizi’nin kuzeyinde kalan bölgede yaşamış,
kesimlerde yaşamıştır. Konar-göçer yaşayan, bozkır kültürünü benimseyen Türkler; düz ovalar ve otlaklarda hayvanlarla iç içe bir yaşam sürmüş ve göçebe bir ya-
yaz aylarında taşınması, sökülüp kurulması kolay olan yurt tipi çadırlarda ve yüksek şam tarzını benimsemişlerdir. Bu nedenle İskit sanat eserleri geniş bir coğrafya-
kesimlerde; soğuk geçen kış aylarında kerpiçten evlerde oturmayı tercih etmiştir. da görülmüştür. Göçebe yaşam süren İskitler, daimi mesken yerine çadırı yaşam
Bozkır kültürü; iklim ve nüfus şartlarına, ekonomik koşullara göre şekillenmiş; bu olanı olarak kullanmış; kendilerini her türlü doğa olayından koruyan “çadır”ı kut-
kültürü benimseyen topluluklar tarım, hayvancılık ve madencilikte uzmanlaşmıştır. sal kabul etmişlerdir. “Mezar odasının üzerinin taş ve toprakla doldurulmasıyla
MÖ 4000’lerden itibaren Türkler arasında hayvancılık önem kazanmış, böylelikle oluşturulan dairevi tepe” anlamına gelen kurgan, öbür dünya için hazırlanmış
çadır olarak düşünüldüğünden yaygın biçimde Türkler arasında mezar yapısı ola-
bozkır kültürü durağan olmayan bir gelişim göstermiştir. Bozkır kültüründe hayvan,
özellikle at yetiştirme ve evcilleştirme, sonrasında tekerlek kullanımı göçebe yaşamı rak kullanılmıştır. Çin’in kuzeybatısından Tuna Nehri’ne kadar geniş bir alanda
kolaylaştırmış; bu durum sanat alanını genişletmiştir. Bozkır kültürünün özelliklerini ortaya çıkarılan kurganlar, önce İskitler sonra Hunlar tarafından yapılmıştır. İskit
sanat eserleri genellikle ormanda sarmaşıkları andıran, birbirlerine girmiş, ölü-
yansıtan işlemeli at koşum takımları (eyer, üzengi); Pazırık’taki mezarlardan çıkan müne mücadele eden uzuvları bükülmüş hayvanları, yırtıcı hayvanların avlarını
koşum takımlarına ait, etrafı püsküllerle süslenen eyerler Türklerdeki sanatsal
Bilgi Metni çeşitlenmenin örnekleridir. yakalamalarını; av olan hayvanların kurtulma çabalarını konu alan tasvirlerden
oluşmaktadır.
14 15
Konu ile ilgili metinleri içeren
bölümdür.
Görsel Görsel Açıklaması
Metin içinde bahsi geçen Görsellerin açıklamalarını
içeren bölümdür.
görselleri içerir. TÜRKİSTAN
