Page 13 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

KİTABIN TANITIMI
Sıra Sizde
Öğrencilerden araştırma ve
sunum yapmalarının istendiği
bölümdür.
Ölçme ve Değerlendirme
Öğrencilerin ünite
boyunca gördükleri
kazanımların ölçüldüğü ve
değerlendirmelerin yapıldığı
bölümdür.
6. ÜNİTE karakteristik eserleridir. Özellikle Lise çağlarında Eşref Üren’in öğrencisi olan Leyla Gamsız CUMHURİYET DÖNEMİ SANATI
soyut-figüratif karşıtlığı içinde (1921-2010) aldığı burs ile Paris’e gitmiştir. Anadolu ve Batı
sanatını harmanlayan sanatçının kendine özgü dili, onu
ikili-üçlü
çözümlenen
atlar
ve at başları serileri en dikkat Türk resim sanatının yenilikçi ressamlarından yapmıştır.
çekici çalışmalarıdır. Bu eserleri Leyla Gamsız’ın resmi genel olarak üç bölümde değer-
daha sonra “Kuşlar-Güvercinler”, lendirilebilir. Birincisi 1940-1960 tarihleri arasında Matisse
“Horozlar” ve “Şezlonglar” üzerine etkisini kendi birikimi ve yorumuyla sanatına aktardığı dö-
temalar olarak genişlemiştir. nemdir. 1960-1980 yılları arasını kapsayan ikinci dönem
Orhan Peker, Türk resminde sanatçının lirik soyuta yaklaştığı, leke ve rengi tuvalinde yo-
lekeci anlayışın en önemli ğurduğu dönemdir. 1980-2000 yılları sanatçının tuvalinde
temsilcilerinden biridir. Eserleri nü resimlerin yanı sıra natürmortların yer aldığı dönemdir.
arasında Çayırda, Kadın Portresi, Eserleri arasında Bahar, Enteriyör, Geyikli Çayır, Hendek’te
Büyük At, Üç Güzel, Balıklar ve Evler, Tütüncü Kadınlar, Düşünce, Sarı Papatyalar, Köylü Ka-
Kız, Anadolu’dan, Aşık Veysel dınlar, Peyzaj, Bayan Figürlü Peyzaj, Natürmort, Bursa’dan
(Görsel 6.33) yer almaktadır (Görsel 6.35) yer almaktadır. Görsel 6.35: Bursa'dan, Leyla Gamsız, Gazi Üniversitesi Resim ve
Heykel Müzesi, Ankara
Nedim Günsür (1924-1994) İlk
ve orta öğreniminin ardından SIRA SİZDE
1942 yılında girdiği Akademinin
Resim Bölümünden 1948 yılında Onlar Grubu sanatçılarının yapmış olduğu resim çalışmalarını araştırınız. Araştırma
Bedri Rahmi Atölyesinden mezun sonuçlarını bir sunum hâline getiriniz ve sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız. Araştır-
olmuştur. Aynı yıl Paris’e giderek ma sonucunda bulduğunuz görselleri sınıf panosunda sergileyiniz.
çalışmalarda bulunmuş ve 1952
yılında yurda dönmüştür. Paris
dönüşü 1955 yılında Zonguldak’a 1950 VE SONRASI TÜRK SANATINDA GÖRÜLEN AKIMLAR
Görsel 6.33: Aşık Veysel, Orhan öğretmen olarak atanmıştır. Soyut Sanat
Peker, 1970, Resim ve Heykel Sanatçı toplumsal gerçekçi
Müzesi, Ankara anlayışta ele aldığı madenci yaşamına ait birçok eseri burada gerçekleştirmiştir. Nedim Türk resim sanatı, 1950’den itibaren Batı’da oluşan yenilikçi akımları takip etmiştir. Ba-
Günsür’ün sanatında özellikle 1960’lardan sonra dönen ana motif, sanatçının kendi tı’da soyut sanat Kandinsky’nin 1910’larda yaptığı lirik resimle başlamıştır. Kandinsky
iklim ve doğasının çeşitlemeleridir. Bu iklim ve doğanın içinde bir bayram yerinde, soyut sanatı gündelik yaşamın ötesinde görmüş ve doğayı olduğu gibi taklit etme-
bir trende, bir gecekondu semtinde, suskun bir sokak kahvesi ve meydanında, yi bırakmıştır. Kandinsky’nin bu arayışları soyut resmin ve soyut sanatın başlangıcı
kırsal kesimde ve gurbette sağlam bir gözlemle aktarılmış ve yorumlanmış bizim olarak kabul edilmiştir. Ülkemizde soyut eğilimlerin genel anlamda çizgisel biçim
insanlarımız mevcuttur. İnce, uzun, yalın ayaklarıyla çalışmaya giden köylüler; lunapark bozmaları, kübist biçimlendirme yöntemleri ve fovist yaklaşım yönünde olduğu dü-
alanında dolaşan insanlar, sokak kahveleri, gurbetçiler, madenciler gibi figürler geniş şünülmektedir. Soyut sanat içinde yer alan ve tek bir soyut anlayış içinde çalışmaları-
doğa dekorları içerisinde sunulmuştur. Hem Zonguldak hem 1958 sonrası İstanbul nı sürdüren sanatçımız yok denenecek kadar azdır. Bu nedenle Türk resminde soyut
sanatı “geometrik soyutlama” ve “lirik soyutlama” olarak gruplandırabiliriz.
resimleri minyatür havasındadır. Figürler minyatürlerde olduğu gibi basitleştirilip
sadeleştirilmiştir. Eserleri arasında Göç, Güreşen Çalılar, Uçurtmalar, Gökyüzü, Tepe Türk resminde geometrik soyutlama kübizm etkileri sonucunda
Mahallesi, Almanya Yolculuğu, Bayram Yeri (Görsel 6.34) yer almaktadır. gelişmiştir. Batı’da kübist akımın başlaması ile ülkemizde de geomet-
rik düzenlemeler ve yaklaşımlar sanatçılarımızın eserlerinde yer al-
maya başlamıştır. Sanatçılarımız geometrik soyut çalışmalarında nes-
neleri renkle bölerek geometrik renk planları yapmışlardır. 1948’de
Devlet Resim Sergisinde birincilik ödülü alan Ferruh Başağa’nın “Aşk”
adlı resmi İlk geometrik soyut çalışmadır. Süreç içinde sanatçılar, so-
yut sanat içerisinde geleneksel Türk motiflerini de kullanmışlardır. Ha-
mit Görele, sembolik nesne ve biçimlerden oluşan düzenlemelerini
tuvale aktarmış; Cemal Bingöl figüratif anlayıştan uzak, geometrik bir
anlayışı benimsemiştir. Sabri Berkel resimlerinde geleneksel motifler
kullanmış, geometrik soyutlamalar yapmıştır. Adnan Turani ve Adnan
Çoker geometrik soyut çalışan ressamlarımızdandır. Adnan Çoker’in
geometrik biçim düzenlemelerinde Anadolu Selçuklu mimarisinin iz-
leri görülmektedir. 1960’lardan sonra Abidin Elderoğlu eski Türk kalig-
rafi geleneklerini canlandıran soyut resim çalışmaları yapmıştır. Soyut
resim alanında geometrik soyutlama yapan ressamlarımızın arasında
Maide Arel (Görsel 6.36) ve Şemsi Arel de yer almaktadır.
Görsel 6.36: Kadın, Maide Arel, Resim ve Heykel
Görsel 6.34: Bayram Yeri, Nedim Günsür, Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul Müzesi, İstanbul
142 143
1. ÜNİTE İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK SANATI
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıda verilen açık uçlu soruları cevaplayınız. 13. Uygur resim sanatında minyatürlü kitaplar önemli bir yere sahiptir. Resimlerle özellikle minyatürlerle desteklen-
1. Orta Asya ikliminin insan yaşamı üzerinde etkisi nasıl olmuştur? miş bu kitaplar, Türklerin ilk kitap örneklerindendir. Uygur resim sanatının konularını Buda’nın çeşitli şekillerde
tasviri, (ayakta ve oturur vaziyette) çeşitli tanrılar, kötü ruhlar, soylular, bağışçılar, müzisyenler ve çeşitli hayvanlar
oluşturmuş; bu figürler realist bir biçimde tasvir edilmiştir. Figürlerin tasvirinde belirli bir kompozisyona sadık
2. Konargöçer yaşam şekli Orta Asya Türk sanatı üzerinde etkisini nasıl göstermiştir? Örnekler veri- kalınmış, genellikle mavi ve kırmızı gibi parlak renkler kullanılmıştır. Resimlerde Uygurlar dolgun ve köşeli yüzlü,
niz. badem gözlü, hafif kemerli burunlu şekilde çizilmiştir. Kitap resimlerinde görülen portrecilik anlayışı, kayalıklara
3. Uygurlar’ın yerleşik hayata geçme nedenleri nelerdir? oyularak yapılan tapınakların duvarlarında da görülmüştür. Uygur resim sanatı anlayışı daha sonraki Türk resim
sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.
4. Uygurlar’ın yerleşik hayata geçmelerinden sonra toplumsal yaşamda hangi değişiklikler olmuştur?
5. Türklerde hayvan figürü en çok hangi sanat eserlerinde kullanılmıştır? A) Farklı konuları ele almıştır.
Metne göre aşağıdakilerden hangisi Uygur resim sanatının özellikleri arasında yer almaz?
Cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız. B) Minyatür sanatının ilk örnekleri olarak görülmüştür.
C) Resimler çoğunlukla tapınaklardaki mağara duvarlarında ve kitaplarda yer almıştır.
yurt
aplike
stupa
kurgan
hayvan üslubu
6. Dünyada bilinen en eski halı ………………………………… Kurganı’nda bulunmuştur. Pazırık D) Resimler gelişigüzel çizilmiştir.
E) Türk resim sanatının gelişmesinde etkili olmuştur.
7. Orta Asya Türklerinde ölülerin gömüldüğü yapılara ……………………………………. denir. 14. Aşağıda verilen eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
A) Balbal-Uygurlar
8. Kumaş üzerine başka bir kumaş veya derinin kesilip yapıştırılmasıyla oluşturulan……………………… süsleme
tekniği Orta Asya Türklerinde yaygındır. B) Bilge Kağan Anıtı-İskitler
9. Kubbeli olarak yapılan ………………………………………Uygur sanatının önemli mimari yapılarındandır. C) Kül Tigin Anıtı-Hunlar
10. Orta Asya Türklerinde hayvan mücadelelerinin sıklıkla süsleme unsuru olarak kullanılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D) Orhun Anıtları-Göktürkler
. . . . . . . . . . . . . . . . adı verilen tarzın ortaya çıkmasına neden olmuştur.
E) Pazırık Halısı-Uygurlar
Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplayınız. 15. Hunlara ait ölüm, defin konuları ile ilgili inançlar ve kurgan inşası onların atalarından kalma geleneklerdendir.
Hunlarda asil soydan biri öldüğü zaman ölü, belli bir müddet çadırda bekletilmiş sonra mumyalama işlemine
11. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur? alınmıştır. Ölünün bekletilmesinde hem dinî inançlar hem de kurgan yapımının uzun sürmesi etkili olmuştur.
A) Göktürkler tanrıları için çok sayıda tapınak inşa etmişlerdir. Cenaze törenindeki işlemler, ölen kişinin öteki dünyada da bu dünyadakine benzer hayat yaşayacağına inanıldı-
B) Hunlar Anadolu’yu hâkimiyetleri altına almışlardır. ğını göstermektedir. Çoğu zaman kurganların kalıcı bir ev gibi tasarlanması; ölüye ait eşyaların, atın ve silahların
kurgan içine bırakılması bu inancın yansımasıdır.
C) İskitler yerleşik hayatı benimsemişlerdir. Metne göre kurganların yapılış amacı aşağıdakilerden hangisidir?
D) Pazırık Halısı’nın dokunmasında “Türk düğümü” tekniği kullanılmıştır. A) Atalar kültü ve dinî yaşam
E) Uygurlar’da çadır mimarisi gelişmiştir.
B) Diğer uygarlıkların etkisi
I. Uygur Devleti’nde sanat Manihaizm ve Budizm dinlerinin etkisiyle gelişim göstermiştir. C) Ölen kişinin yerinin belli olması
II. Stupalar Uygur mimarisindeki kubbeli tapınaklardandır. D) Ölen kişiyi sevdiklerinden ayrı bırakmama düşüncesi
III. Uygur heykel sanatının temeli Hunlara dayanmaktadır. E) Yaşanılan bölgede bulunan malzemelerin kullanılma zorunluluğu
IV. Kültigin anıtı Uygurlar döneminde yapılmıştır. 16. Aşağıdakilerden hangisi Uygurlar ile ilgili özelliklerden değildir?
V. Uygurlar Türk minyatür sanatının en eski örneklerini vermişlerdir. A) Farklı dinlere inanmışlardır.
12. Yukarıda verilen bilgilerden hangisi/hangileri Uygur sanatının özelliklerindendir? B) Hun ve Göktürklerle aynı inanca sahiplerdir.
A) I C) Minyatür sanatı gelişmiştir.
B) II-III D) Tapınakların duvarlarına dinî resimler yapmışlardır.
C) III-V E) Yerleşik hayatı benimsemişlerdir. Ek sorulara
ulaşmak için
D) IV-V cihazınızla
karekodu
E) I-II-V okutunuz.
28 29