Page 12 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11
P. 12
KİTABIN TANITIMI
1. ÜNİTE İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK SANATI
Orta Asya Türkleri maden işleme sanatında da başarılıdır. Kazılarda
kurganlardan altın, gümüş, demir ve bronz malzemeden yapılmış çok GÖRSEL ANALİZİ
sayıda eser ortaya çıkarılmıştır. Çıkarılan bu eserler arasında günlük kullanım Aşağıda Hun Dönemi’ne ait kurganlardan çıkarılan bazı görseller verilmiştir (Görsel
eşyaları, eyer kulpları, hayvan heykelleri, çadır tepelikleri, tören kazanları ve 1.8,1.9). Görselleri inceleyiniz ve soruları cevaplayınız.
silahlar bulunmaktadır. Bulunan eserlerin üzeri hayvan üslubunu yansıtan
tasvirlerle süslenmiştir (Görsel 1.6).
Orta Asya Türk maden sanatının önemli örneklerinden biri kabul edilen
‘‘Altın Elbiseli Adam” zırhı bir sanat şaheseri olarak görülmektedir (Görsel
1.7). Genç bir prense ait elbise, aplike tekniğiyle süslenmiştir. Elbisenin
külah şeklindeki başlığının tepesinde hayvan heykelciği ile birlikte ok uçları,
altın yapraklar, kuşlar, aslan, dağ keçisi gibi hem mitolojik hem de sembolik
hayvanlar bulunmaktadır.
Altın Elbiseli Adam zırhı üzerindeki bölümlerin anlamları;
Görsel Analizi Görsel 1.6: Griffin ile dağ keçisi mücadelesi, Dağ: Aile, soy ve halkı sembolize
Hermitage Müzesi, St. Petersburg
eder.
Ok ve Yay: Birliği, bütünlüğü ve aile- Kıvrık Dal: Üsluplaştırılmış dal biçi- Görsel 1.8: Su kuşu figürü, Hermitage Müzesi, St. Petersburg Görsel 1.9: Keçe Aplike, Hermitage Müzesi, St. Petersburg
yi sembolize eder. minde, helezonik olarak yapılan bit-
Öğrencilerin görsellerle ilgili Keçi: Yaz mevsiminin temsilcisidir. kisel bir süsleme çeşididir. 1. Orta Asya Türklerinde kurganlara eşya konulmasının nedenleri neler olabilir? Açıklayınız.
2. Orta Asya Türklerinde kullanım eşyalarının süslemelerinde hayvan tasvirlerinin kullanıl-
Doğanın dirilip tekrar ölmesini sim-
masının nedenleri neler olabilir?
analiz ve yorum becerilerini geler. İnsanı kötülüklerden ve zor- Kaplan ve Kurt: Güneş ve güç sim- 3. Görsellerdeki tasvirler hakkında neler söyleyebilirsiniz?
gesi olarak kabul edilen kurt, Türkle-
luklardan korur.
rin ilk totemlerindendir.
geliştirmek amacıyla Dokuma
oluşturulan bölümdür. Özellikle Noin Ula ve Pazırık kurganlarından Türk dokuma sanatının en eski örnekleri
kabul edilen keçe örtüler, halılar, kemer dokumaları ile deri, yün ve keçeden yapılmış
Kaftan: Bütün yüzeyi kaplayan per- gömlek, bot, çizme, çorap ve başlıklar çıkarılmıştır (Görsel 1.10, 1.11). Bu eserlerde boz-
kır kültürünün ve hayvan üslubunun özelliklerini yansıtan, hayvan mücadeleleri ile av
gel şeklinde, üçgen şekilli altın lev- sahneleri ustalıkla figürlü olarak işlenmiştir.
Alt Konu Başlığı halar ile yakada stilize edilmiş aslan
başları ile süslüdür. Bunlar yakından
Kemer: Geyik figürlü plakalar yan
yana dizilerek oluşturulmuştur. Kılı- bakıldığında üç dilimli yaprağı andı-
rır.
cın asılı olduğu kemer ve kuşak, rüt-
be anlamı taşır.
Asıl konu başlıklarının alt Kılıç: Güç, adalet, yiğitlik, hâkimiyet, Kırbaç: Hükümdarlığı sembolize
eder.
başlıklarını ifade eder. cesaret ve dostluğu sembolize eder. Çizme: Kaftandaki gibi küçük altın
levhalarla süslenmiştir.
Görsel 1.7: Altın Elbiseli Adam,
Hermitage Müzesi, St. Petersburg Görsel 1.10: Eyer örtüsü, Hermitage Müzesi, St. Petersburg Görsel 1.11: Keçe Aplike, Hermitage Müzesi,
St. Petersburg
Sayfa Numarası 18 19
Sayfa numaralarının
verildiği bölümdür.
3. ÜNİTE ORTA ASYA MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ SANATI
METİN ANALİZİ DERS İÇİ ÇALIŞMA
Aşağıda Timurlular Dönemi’nin önemli yöneticilerinden Uluğ Bey (Görsel 3.17) ve Aşağıda verilen planı inceleyiniz, metni okuyunuz (Çizim 3.2). Ünite genelinde
onun döneminde yapılmış olan Semerkant Rasathanesi (gözlemevi) ile ilgili bilgiler ve- öğrendiğiniz bilgileri de kullanarak boş bırakılan yerlere Karahanlılar, Gazneliler ve
rilmiştir. Verilenleri okuyunuz ve soruları cevaplayınız. Büyük Selçuklular Dönemi ribatlarının isimlerini yazınız.
Metin Analizi
Öğrencilerin konuyla ilgili
metinleri analiz etme ve
yorum yapma becerilerinin
geliştirilmesi amacıyla
oluşturulan bölümdür.
Görsel 3.17: Uluğ Bey’i ünlü astronomlar arasında gösteren gravür, Hevelius, 1690
Timurlular Dönemi’nin hem önemli yöneticilerinden hem de bilim insanlarından Uluğ Bey
yardımseverliği, çalışkanlığı ve araştırmacı kişiliği ile tanınmıştır. Astronomi ve matematik alanlarında
çalışmalar yapan Uluğ Bey, döneminin bilim insanlarını Semerkant’ta toplamayı başarmış; onlara
rahat çalışabilmeleri için her türlü kolaylığı sağlamıştır. Astronomi bilimi ile uğraşan Uluğ Bey başkent
Semerkant’ta Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketlerini gözlemlemek için büyük bir rasathane
yaptırmıştır. Bu rasathane Semerkant Rasathanesi olarak bilinmektedir. İslam dünyasının ikinci büyük
rasathanesi kabul edilen Semerkant Rasathanesi, 1421 yılında üç katlı devasa bir yapı olarak yapılmıştır. Çizim 3.2: Ribat çizimi
Günümüze çok az kısmı ulaşan rasathane; 30-33 m yüksekliğinde, 46 m çapındadır. Rasathanenin
Kelimeleri bul etkin- ilk katı çalışanlara, ikinci ve üçüncü katları ise bilimsel çalışmalara ayrılmıştır. Rasathanenin duvar ve Karahanlı mimarisi ile Türk sanatında ilk örnekleri görülmeye başlanan ribatlar sınır
liğine ulaşmak için tavanlarında gökyüzü manzaraları, güneş sistemi ve yıldızların hareketlerini gösteren resimler ve bu boylarında ya da önemli ticaret yollarının kenarlarında yapılmıştır. Ribatlar, kalın duvarlarla
karekodu cihazınızla resimlerin orta kısmında dünyanın üzerinde iklim bölgeleri, nehirler, dağlar, çöller ve önemli şehir leri çevrili bir iç avlu ile bu avlunun etrafında bulunan dört eyvan ile odalardan meydana
okutunuz. gösteren “arz küresi” yer almıştır. İslam dünyasının önemli bilim insanlarından olan el-Kâşî Semerkant gelmiştir. Ribatların savunma yönünün güçlendirilmesi için köşelere kuleler inşa edilmiştir.
Rasathanesi’nin yapımını şu şekilde anlatmıştır. “Binanın çevresi, 200 Kâşhân arşını [1 bina arşını Ribatlar hem mimari hem işlevsel açıdan daha sonra yapılacak kervansarayların da ilk
Ders İçi Çalışma yak. 75,8 cm= 151,6 m] genişliğinde ve yuvarlak formda tasarlanmıştı. Yapı çok uzun olmasın diye örneklerini oluşturmuştur. Ribatlar; Karahanlılar Dönemi’nden sonra Gazneliler, Büyük
sekstantın (Güneş’in ve yıldızların açısal yüksekliğini ölçmeye yarayan gözlem aleti) bir kısmının içine
Selçuklular, Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar Döneminde de devam etmiştir.
oyulduğu bir kayanın tepesine dikilecek çünkü buradaki tuğlalar yeterince dayanıklı olmuyor.
Dolayısıyla bir binanın aşırı yüksek olması çatlamalara sebep olabilir. Merâga’daki sekstant GAZNELİLER
Bulmaca etkinliğine buradakinden daha yükseğe yerleştirilmiş olsa da rasathanenin diğer bölümleri buradaki kadar
ulaşmak için karekodu yüksekte değildir. Oradaki, kötü bir düzenlemedir. Burada ise diğer astronomik aletlere de içeride yer
cihazınızla okutunuz. vermek için rasathanenin tavan yüzeyi bile düz olacak”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sınıf içinde öğrencilerin https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1414338 KARAHANLILAR
uygulama yaptığı bölümdür. 1. Metne göre Uluğ Bey hakkında düşüncelerinizi söyleyiniz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kelimeleri sürükle et- 2. Rasathanenin kayalık bir alana yapılmasının nedenleri neler olabilir? Açıklayınız.
kinliğine ulaşmak için BÜYÜK SELÇUKLULAR
karekodu cihazınızla
okutunuz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64 65
