Page 16 - TÜRK İSLAM SANATI TARİHİ 11

1. ÜNİTE
1. İSLAMİYET ÖNCESİ ORTA ASYA TÜRK SANATI

ÜNİTEYE BAŞLARKEN
1. Türkistan hakkında neler biliyorsunuz? Söyleyiniz.
2. Coğrafi özellikler ve inancın yaşam tarzı ve sanat üzerindeki etkileri neler olabilir?

1.1. ORTA ASYA TÜRKLERİNDE SANAT
Doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya Stepleri, güneyde ise
Hindukuş ve Karanlık Dağlar arasında kalan bölge Türkistan olarak bilinmektedir
(Harita 1.1). “Türklerin yurdu” anlamına gelen “Türkistan” sözü; ilk olarak İranlılar, Araplar
ve Çinliler tarafından kullanılmıştır.

Ural Dağları Gobi Kingan Dağları
Çölü
Kazak Bozkırları Altay Dağları
Baykal Gölü

Aral
Gölü
Turan Ovası Kızılkum Çölü
Hazar
Denizi Karanlık Dağlar
Taklamakan Çölü

Everest K Çöl
Tanrı Dağları
Tahran Himalaya Dağları B D Dağ
Karakurum Dağları
Ova
G
Delhi Göl
Harita 1.1 : Türkistan haritası
Geniş bir coğrafi alanı kapsayan Orta Asya toprak çeşidi, bitki örtüsü ve hayvan türleri
ile tarihsel ve kültürel anlamda her zaman önemli bir yere sahip olmuştur. Deniz
seviyesinden oldukça yüksekte bulunan bölgenin iklimi yaz aylarında kurak ve sıcak,
kış aylarında oldukça sert olduğu için burada yaşayan topluluklar iklim koşullarına
uygun olarak sürekli yer değiştirmiştir. Orta Asya’daki geçmişi MÖ 5.000’li yıllara kadar
uzanan Türkler bu bölgede bozkırlarda göçebe, vahalarda ise konargöçer yaşam
tarzını benimsemiştir. Türkler; aşırı sıcak geçen yaz aylarında yüksek kesimlerde
bulunan otlakları bol, serin platolarda kışları ise iklimin daha yumuşak olduğu alçak
kesimlerde yaşamıştır. Konargöçer yaşayan, bozkır kültürünü benimseyen Türkler;
yaz aylarında taşınması, sökülüp kurulması kolay olan yurt tipi çadırlarda ve yüksek
kesimlerde soğuk geçen kış aylarında kerpiçten evlerde oturmayı tercih etmiştir.
Bozkır kültürü iklim ve nüfus şartlarına, ekonomik koşullara göre şekillenmiş bu
kültürü benimseyen topluluklar tarım, hayvancılık ve madencilikte uzmanlaşmıştır.
MÖ 4000’lerden itibaren Türkler arasında hayvancılık önem kazanmış, böylelikle
bozkır kültürü durağan olmayan bir gelişim göstermiştir. Bozkır kültüründe hayvan,
özellikle at yetiştirme ve evcilleştirme, sonrasında tekerlek kullanımı göçebe yaşamı
kolaylaştırmış; bu durum sanat alanını genişletmiştir. Bozkır kültürünün özelliklerini
yansıtan işlemeli at koşum takımları (eyer, üzengi); Pazırık’taki mezarlardan çıkan
koşum takımlarına ait, etrafı püsküllerle süslenen eyerler Türklerdeki sanatsal
çeşitlenmenin örnekleridir.

14 TÜRKİSTAN