Page 52 - TÜRK HALK MÜZİĞİ KORO 10

TÜRK HALK MÜZİĞİ KORO 10 2. ÜNİTE

OKUMA PARÇASI
TÜRK HALK MÜZİĞİ SÖZLERİNDE “METAFORİK ANLATIM GELENEĞİ”
“Metafor” yaratıcılığın bir ifadesi olduğundan onu tanımlamak, hayal kurmayı tanımlamak
kadar zordur. Başkasından kullanmak üzere alma, ödünç alma; yalnız benzeyenin ya da kendisine
benzetilenin söylendiği teşbih, eğretileme olarak tanımlanmaktadır. Metaforlara şiir, edebiyat, es-
tetik anlatım; matematik, mantık ve halk bilim gibi birçok alanda başvurulur.
Kültürün en önemli parçalarından biri olan dil, metaforun taşınmasında hayati bir rol oynar.
Müzik; içinde yalnızca ezgilerin değil, duygu yüklü sözlerin de yer aldığı etkili bir anlatım gereci ol-
duğundan, dilin en etkin kullanıldığı kültürel anlatım formlarından biridir. Müzikte duygusal anlatı-
mın yakalanabilmesi için, yalnızca ezgilerin değil; metaforik anlatımlarla duyguların güçlendirildiği
sözcüklerin de devreye girmesi gerekir.

Anadolu, yeryüzünün hem en eski kültür coğrafyalarından biri hem de tarıma ve neolitik dö-
neme geçilen ilk yerleşim merkezlerinden biridir. Türk halk müziği de Anadolu insanının çok farklı
kültürel etkiler altında kaldığının adeta bir göstergesidir. Anadolu ve Ortadoğu coğrafyasındaki
halk müziği türlerinin hemen hemen tümüne duygusal derinliğini veren en önemli gereçlerden biri
sözlerdir. Sözlerdeki bu gücü ve derinliği halk müziğine kazandıran ise metaforik anlatım üslubudur.
Türk halk müziğindeki metaforik anlatım üslubu; tamamıyla geleneksel, köklü ve derin halk ede-
biyatı motiflerine dayanır. Örneğin: “Hastalık” “aşkı”, “deva” “sevgiliyi” “hekim” “bu hastalığın
nafile tedavisini” ifade ederken; “dağ” “ayrılığı”, “yol” “yaşam biçimi ve felsefesini” ifade eden
motiflerdir. Türk halk müziğindeki bu özgün metaforik üslup, bu müzik türünü ulusal/bölgesel ni-
telikli kılar.
Türk halk müziğinde çok rastlanan âşık-maşuk metaforu, Âşık Veysel’in dörtlüklerinde şöyle
yer almıştır:
“Güzelliğin on par’etmez

Bu bendeki aşk olmasa

Eğlenecek yer bulamaz
Gönlümdeki köşk olmasa”

Âşık-maşuk metafor grubunun diğer motifleri; bülbül-gül, Leyla-Mecnun, Kerem-Aslı, avcı-cey-
lan gibi çok çeşitli biçimlerde ifade bulmaktadır.

Türkülerde sıkça karşılaşılan metaforlardan biri de kader-felek metaforudur. “Kader” “yazgıyı”
ifade ederken, “felek” “kötü yazgıyı ya da bu yazgının senaryosunu hazırlayan hayali ve şeytanımsı
bir varlığı” ifade eder. Bu anlayış Tanrının ve meleğin iyi, şeytanın kötü işlerle algılanmasından
kaynaklanır. Kader ve felek gibi sözcükler çoğu zaman kişileştirilerek kullanılır:

Kambur felek sanki beni kayırdı

Eşten dosttan nazlı yardan ayırdı.
Gizli sırrım memlekete duyurdu…

Âşık Veysel Şatıroğlu

50