Page 14 - ÇALGI EĞİTİMİ YAYLI SAZLAR ( KARADENİZ KEMENÇESİ) 12
P. 14
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
Karadeniz kemençesinin kullanıldığı müzikler hakkında araştırma yapınız. Araştırma Baş (kafa), burguların takılı olduğu ve çalgı ya-
sonucunu öğretmeninizle paylaşınız. pımcılarının kendilerine has figürlerle süslediği bö-
lümdür.
Burgu, telllerin akortlanmasını sağlayan ve baş
bölümüne sabitlenen kısımdır.
1.1. KARADENİZ KEMENÇESİNİN TARİHÇESİ
1.1.1. Karadeniz Kemençesinin Tarih İçerisinde Geçirdiği Değişim
Türklerde yaylı sazların atası olarak kabul edilen kopuzun Orta Asya bozkırlarında hüküm süren Türk kül-
türüne ait olduğu bilinmektedir. Kemençe bugünkü hâliyle yaylı bir sazdır ve kopuzun bir türevi olarak görülür. Görsel 1.2
Zamanla değişime uğrayan ve yayla çalınan okluğ, ıklığ, igil, gıcak gibi çalgılar da Orta Asya çalgıları olarak Baş ve burgu
günümüze kadar gelmiştir. Bu değişimden etkilenen Karadeniz kemençesinin Karadeniz Bölgesi’ne Kıpçaklar
tarafından getirildiği düşünülmektedir.
Doğu Karadeniz Bölgesi’nin büyük bir kesiminde gördüğümüz kemençe, Kıpçakların sınır boyu olarak yer-
leştirildiği bölgelerde karşımıza daha çok çıkmaktadır. Sınır boylarındaki dağlık arazilerde yaşayan Kıpçaklar-
da, onlarla komşuluk ilişkisi olan Çepnilerde ve diğer topluluklarda kemençe ve horonun çok rağbet görme-
si tesadüf olarak değerlendirilmemelidir. Kemençe kelimesi, Türkçede “Yayla diz üzerinde çalınan, kemana
benzer, üç tel olan küçük bir çalgı, kemançe” olarak tanımlanmıştır ve kaynağının Farsça olduğu belirtilmiştir.
Ahmet Say, kelimenin yay anlamındaki keman ile Türkçe küçültme eki ‘‘-çe’’nin birleşmesi sonucu oluştuğunu
söylemiştir. Sap-kravat, melodinin parmaklar vasıtasıyla
çalınmasını sağlayan bölümdür.
Kravat, sap boyunun kısa olması sebebiyle
1.2. KARADENİZ KEMENÇESİNİN BÖLÜMLERİ, YAY VE TELLER ince seslerin icrasının sağlanması için gövde üze-
1.2.1. Karadeniz Kemençesini Oluşturan Bölümler rine uzatılan bölümdür. Kravata benzediğinden bu
Standart bir Karadeniz kemençesinde boy 57 cm, en 10 cm, yükseklik (baş dâhil) 8.5 cm olmalıdır. şekilde adlandırılmıştır.
Görsel 1.3
Sap-kravat
Baş (kafa)
Burgu
Sap-Kravat
Tekne
Tekne, Karadeniz kemençesinin ana yapısını
Kapak oluşturan sap ve baş kısmıyla yekpare şekilde
oyularak oluşturulan bölümdür. Bu bölümün yapı-
Köprü mında erik, ardıç, karaağaç, ceviz veya dut kul-
lanılır.
Dipçik
Görsel 1.1 Görsel 1.4 Görsel 1.5
Karadeniz kemençesi Tekne Tekne
(Yandan görünüm) (Önden görünüm)
12 13
