Page 12 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM) 12

KITABIN TANITIMI

Ünite kapak karekodlarını
KİTABIN TANITIMI
gösterir. 1. ÜNİTE
UZUN HAVALAR
1. ÜNİTE UZUN HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
HAVALAR Ünite adını gösterir • “Uzun hava” terimi hakkında bildiklerinizi söyleyiniz.
• Ülkemizdeki uzun hava türlerine örnekler veriniz.
Ünite numarasını gösterir. 1. UZUN HAVALAR
“Uzun havalar” genel olarak usul bakımından serbest olup belli bir makam dizisi olan ve konuşur gibi
seslendirilen (resitatif) ezgilerdir. “Uzun hava” terimi Türk halk müziği çalışmalarının başlamasıyla birlikte
kullanılmaya başlamıştır. Çeşitli yörelerde uzun hava yerine “yüksek hava”, “düz hava”, “avaz”, “ova hava-
sı”, “engin hava”, “uzun kayda” gibi terimler de kullanılır. Uzun hava söylemek ise “hava yakmak”, “yakım
yakmak”, “hava asılmak”, “hava ekmek”, “çıkışmak” ve “koşma koşmak” şeklinde ifade edilir.
Hazırlık resmî derleme çalışmasını gerçekleştiren Seyfettin ve Sezai ASAF kardeşler yapmıştır. Asaf kardeşler uzun
Uzun havalar ile ilgili olarak birçok tanım yapılmıştır. Bu tanımların ilkini Cumhuriyet Dönemi’ndeki ilk
havayı “Avrupa musikisindeki resitatifin mukabilidir (karşılığıdır), usul ile çalınmaz.” ifadeleriyle tanımlamış-
çalışmalarını gösterir. lardır. Müzikolog ve araştırmacı Mahmut Ragıp GAZIMIHAL, “Usulsüz musikilere Anadolu’da uzun hava
ismi verilir.” şeklinde açıklamıştır. Besteci ve müzik eğitimcisi Ahmet Adnan SAYGUN, “ritmi tamamiyle ser-
best olup konuşmayı yakından izleyen serbest tartımlı türküler” sözleriyle uzun havayı tanımlamıştır. Türk
halk müziğinin ilk hocalarından ve derlemecilerinden Muzaffer SARISÖZEN ise uzun havayı “Ölçü ve ritim
bakımından serbest olduğu hâlde, dizisi bilinen ve dizi içindeki seyri belli kalıplara bağlı bulunan ezgiler”
şeklinde tanımlamıştır (Şenel, 1992: 55-57).
Tüm bu tanımlarda uzun havaların ön plana çıkan özelliği usulsüz, yani ritim bakımında serbest olmala-
Ünite başlıklarını rıdır. Ancak, genel olarak bu özelliğe sahip olmakla birlikte, ritimli kısımlar içeren uzun havalar da mevcuttur.
Başta, ortada ya da sonda ritimli saz bölümleri olan uzun havalar da vardır (Harput Divanı, Kerkük Divanı
vb.). Türk halk müziğindeki ritimli ve sözlü ezgiler olan “kırık havalar”ın bazılarında da usulsüz olarak ses-
lendirilen cümleler ya da bölümler bulunur (Çoktan Beri Yollarını Gözlerim, Havalanma Telli Turnam vb.).
gösterir. Uzun havaların çok önemli bir özelliği de ait oldukları yörenin mahalli ağzıyla seslendirilmeleridir. Yurdumu-
zun hemen her yöresinde farklı mahalli ağızlar mevcuttur.
Bilgi Notu
Ağız: Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim
bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dilidir.
Ünite kapaklarını gösterir.
Kavramlar Ünite Konuları
• Ağız 1.1. Ağıt Her ünite farklı renk ve kapak 1.1. AĞIT
• Ayak 1.2. Arguvan Havası 1.1.1. Ağıt Kavramı
• Cinas 1.3. Barak
• Glissando 1.4. Bozlak Genellikle ölen bir kimsenin ardından söylenen, o kişinin güzel huy ve davranışlarını anlatan, ayrıca
• Resitatif 1.5. Çamşıhı resmine sahiptir. geride kalanların acılarını yansıtan şiirlere ve bunların ezgilendirilmiş hâllerine “ağıt” denir. Ağıtlar sadece
• Ters Glissando 1.6. Divan ölüm konulu değildir. Toplumu etkileyen büyük felaketlerin, doğal afetlerin ve elim olayların acılı etkilerini
• Uzun Hava 1.7. Gurbet Havası dile getiren ağıtlar da bulunur. Bunun yanında, Anadolu’da kına gecelerinde gelinin baba evinden ayrılışıyla
1.8. Hoyrat oluşan hüznü dile getiren ağıtlar da yakılır (Görsel 1.1).
Ağıt söyleme işine “ağıt yakma”; ağıt söyleyen kişilere ise “ağıtçı” denir. Eğer ağıt yakan kişi ustaysa
1.9. Maya kendisi doğaçlama olarak bir kişinin ismine özel ağıt da yakabilmektedir. Ağıtlar, ölen kişinin ya da yakınla-
1.10. Yol Havası rının ağzından söylenir. Anadolu’da ağıt yakma işi genellikle kadınlara özgüdür.
11 12
Ünite alt başlıklarını
gösterir.
Notalı eserler uygulamalarını
1. Uygulama: A tipi yedi zamanlı usule örnek olarak aşağıdaki “Çayeli’nden Öteye” türküsünü usul
gösterir. ‘‘Güzel sanatların hepsinde,ulus gençliğinin ne türlü
vuruşlarına uygun olarak icra ediniz.
ÇAYELİ'NDEN ÖTEYE ilerletilmesini istediğinizi bilirim. Ancak bunda en ça-
buk,en önde götürülmesi gerekli olan Türk musikisidir.’’
Derleyen: Yücel PAŞMAKÇI
Yöresi: Rize
e=195 Kimden Alındığı: Dursun TANYAŞ Mustafa Kemal ATATÜRK
.
7 Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï
& ' _ 8 Ï Ï Ï
(www.atam.gov.tr/duyurular/guzel-sanatlar)
ÇA YE LİN DEN Ö TE YE Gİ DE LUM YA
SE PE TU MUN İP LE Rİ KE SE Yİ O
KAR LI DE RE DEN BE Rİ YE ŞİL ÇAY BAH
4 Değerler
& ' _ Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï_ Ï Ï Ï Ï Ï Ï j Ï Ï Ï
Lİ YA Lİ Gİ DE LUM YA Lİ YA Lİ 4.2. HICAZ MAKAMI
MU ZU Mİ KES SE Yİ O MU ZU Mİ eğitimini gösterir.
ÇE LE Rİ YE ŞİL ÇAY BAH ÇE LE Rİ Hicaz, hem bir makamın ismi hem de buna bağlı olan dört makamlık bir aileye verilen ortak isimdir. Bu
7 j Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï dört makamın bir aile olarak bir araya gelmesinin sebebi dördünün de büyük benzerlikler göstermesidir.
& ' _ Ï Ï Ï Ï Ï ä Ï Ï . . Bunlardan iki tanesinin güçlü olarak adlandırdığımız perdesi neva perdesi (yerinde hicaz dörtlüsü), diğer
ikisinin de hüseyni perdesidir (yerinde hicaz beşlisi). Değişiklik gösteren dizilerin güçlüleri ve güçlü üzerin-
Gİ DE LUM YA Lİ AR KAN DA Kİ deki çeşnileridir. Hepsinin seyri inici çıkıcıdır.
KES SE Yİ O MU AÇ BE YAZ PEŞ
YE ŞİL ÇAY BAH ÇE ÇAY Fİ Lİ Zİ
10 Bilgi Notu
& ' _ Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Bilgi notunu gösterir. Bu ailedeki dört makam da sık sık birbirilerine geçki yapar.
SE PE TUN BE NO LA YIM HA MA Lİ
TE MA Lİ Bİ GÖ RE YİM YÜ ZU Nİ
TOP LA Yİ PEŞ TE MAL Lİ KIZ LA Rİ
13 Hicaz ailesinin hepsinde ortak olarak kullanılan yarım karar ve asma karar gibi özellikleri olmayan, çıkar-
j j . . ken eviç, inerken ise acem perdesi kullanılan ortak hicaz dizi vardır.
& ' _ Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï_ Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï ä Ï Ï
Uşşak Dörtlüsü
BE NO LA YIM HA MA Lİ BE NO LA YIM HA œ ˙
Bİ GÖ RE YİM YÜ ZÜ Nİ Bİ GÖ RE YİM YÜ ˙ œ œ8 œ œ6 œ ˙
PEŞ TE MAL Lİ KIZ LA Rİ PEŞ TE MAL Lİ KIZ & ˙ 3 œ œ8 œ œ ˙
ÇAYELİ'NDEN ÖTEYE
GİDELUM YALİ YALİ
ARKANDAKİ SEPETUN
BEN OLAYIM HAMALİ
SEPETUMUN İPLERİ HICAZ AILESI MAKAMLARI Bûselik Beşlisi
KESEYİ OMUZİMİ
AÇ BEYAZ PEŞTEMALİ
Bİ GÖREYİM YÜZUNİ Rast Beşlisi
KARLI DEREDEN BERİ
YEŞİL ÇAY BAHÇELERİ 2. Hicaz 3. Hicaz 4. Zirgüleli
ÇAY FİLİZİ TOPLAYİ 1. Hicaz hümayun uzzal hicaz
PEŞTEMALLİ KIZLARİ makamı makamı makamı makamı
Sayfa numaralarını gösterir.
73 109
Ünite sonu ölçme ve ✓
OKUMA METNİ değerlendirmeyi gösterir. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A) Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi uşşak makamının güçlü perdesidir?
SON GEZGİN ÂŞIK, DAVUT SULARİ VE MÜZİĞİ A) Dügâh B) Neva C) Hüseyni D) Gerdaniye E) Muhayyer
Türk kültürünün kuşaklar boyunca aktarılmasında önemli yer tutan âşıklık geleneğinin İslamiyet önce- 2. Aşağıdakilerden hangisi hicaz ailesi makamlarından değildir?
si dönemden günümüze kadar ulaşmasında âşıkların rolü tartışılmazdır. Âşık Davut Sulari de bu gelene- A) Hicaz
ğin 20. yüzyıldaki en önemli temsilcilerindendir. B) Hicaz hümayun
Davut Sulari 1925’te Erzincan’ın Çayırlı ilçesinde dünyaya gelir. Asıl adı Davut AĞBABA’dır. İlköğre-
nimini üçüncü sınıfa kadar sürdürebilen Sulari, ilk bağlama eğitimini dedesi Pir Mehmet KALTIK’ tan alır. C) Hicaz uzzal
Mahlas alma konusunda ilk başta “Kemali”, “Serhat Âşık” mahlaslarını seçmiş, daha sonraları “Sümmani” Okuma D) Hicazkâr
ve “Selami” mahlaslarını kullanmıştır. En son “Sulari” mahlasında karar kılmıştır. E) Zirgüleli hicaz
Gezgin âşık kolunun son temsilcilerinden olan Sulari, Türkiye’nin her tarafını köy köy kasaba kasaba 3. Aşağıdakilerden hangisi hicaz uzzal makamının güçlü perdesidir?
gezerek halk arasında kültür taşıyıcısı, kültür aktarıcısı görevini başarıyla yerine getirmiştir. Ayrıca İran, parçalarını gösterir. A) Nim hicaz B) Neva C) Hüseyni D) Eviç E) Muhayyer
Arap ve Avrupa ülkelerinde çeşitli konferanslar vermiş, halk şiirimizi tanıtma gayretinde bulunmuştur. Al-
man, Arap ve Fars dillerini iyi bilen bir saz şairidir. Eski Türk geleneklerini sürdüren âşıklardan olan Sulari;
kendisini ozan, baksı, âşık dediğimiz Türk ozanlık ve âşıklık geleneğinin temsilcilerin biri olarak görmüş- 4. “Hisardan İnmem Diyor” isimli eserin makamı nedir?
A) Uşşak
tür. Tasavvuf ehli olan Sulari’nin üzerinde Âşık Sümmani ve Yunus Emre’nin büyük etkileri görülmektedir. B) Nihavent
Âşıklık geleneği icracılarına bakıldığında müzikalite genelde ikinci plandadır. Çünkü geçmişten gü-
nümüze gelen âşıklık geleneğinde hikmetli söz söyleme sanatının gereği olarak söz hep ön plandadır C) Saba
ve her şey sözün etrafında şekillenmiştir. Ancak Davut Sulari’nin sanatında sözün yanı sıra müziğinde- D) Hicaz hümayun
ki muhteşem örüntü de dikkat çekmektedir. 1949 ile 1963 yılları arasında Muzaffer SARISÖZEN, Ulvi E) Zirgüleli hicaz
Cemal ERKİN, Halil Bedii YÖNETKEN ve Nida TÜFEKÇİ gibi müzik otoriteleri ile iç içe olması ve bu 5. Karcığar makamının oluşumu aşağıdakilerden hangisidir?
kişilerden nota ve makam dersleri alması müzikalite bakımından daha planlı, daha üzerinde düşünülmüş A) Dügâh perdesinde uşşak dörtlüsüne neva perdesinde hicaz beşlisinin eklenmesiyle oluşur.
eserler ortaya koymasını sağlamıştır. Müzik bilgisi ile donanımının onu mahalli sanatçı kavramından ulu- B) Dügâh perdesinde hüseyni beşlisine hüseyni perdesinde uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur.
sal sanatçı kavramına taşıdığı söylenebilir. Ayrıca gezgin âşıklığından dolayı yöre yöre dolaşması, farklı
kültürlerle tanışması ve farklı yörelerdeki kültürel zenginliği alıp kendi içinde harmanlaması ona kendi C) Dügâh perdesinde hicaz beşlisine hüseyni perdesinde uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur.
tavrını oluşturmasında katkı sağlamıştır. D) Rast perdesinde rast beşlisine neva perdesinde hicaz beşlisinin eklenmesiyle oluşur.
E) Rast perdesinde buselik beşlisine neva perdesinde kürdi dörtlüsünün eklenmesiyle oluşur.
Bağlama çalımındaki ustalık onu yine diğer âşıklardan ayıran önemli özelliklerindendir. Farklı karar
perdelerini kullanması, bozuk düzenin yanı sıra bağlama düzenini kullanması, seri ve bol trilli çalması 6. Aşağıdakilerden hangisi şed (göçürülmüş) makamdır?
bağlama icracısı olarak önemli özellikleridir. “Siyah Perçemini Dökmüş Yüzüne”, “Bir Yiğit Gurbete Düş-
se”, “Bir Güzelin Aşığıyım Erenler”, “Ey Hamamcı Bu Hamama Güzellerden Kim Geldi”, “Seher Vakti Kal- A) Uşşak
kan Kervan”, “Ben Bir Güzel Sevdim”, “Gahmut Yaylası”, “Tercan Kazası” ve daha nice eserlerini gerek B) Zirgüleli hicaz
C) Karcığar
saz gerek söz ile icra etmek oldukça zordur (Görsel 2.4). D) Nihavent
E) Hüzzam

7. “Gül Koydum Gül Tasına” isimli türkünün yöresi neresidir? E) Kayseri
C) Iğdır
A) Nevşehir B) Kütahya
D) Trabzon
8. Aşağıdakilerden hangisi nihavent makamının durak perdesidir?
A) Rast B) Dügâh C) Neva D) Hüseyni E) Gerdaniye
9. Aşağıdakilerden hangisi bileşik (mürekkep) makamdır?
A) Uşşak B) Zirgüleli hicaz C) Karcığar D) Nihavent E) Hüzzam
10. “Salına Salına Suya Gidersin” isimli eserin makamı nedir?
A) Uşşak
B) Hüzzam
C) Saba
D) Hicaz
E) Karcığar
Görsel 2.4: Âşık Davut Sulari
66 138
10