Page 48 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM) 12

2. ÜNITE

DINÎ TÜRLER

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

• Türk halk müziğinde dinî türlerle din dışı türleri birbirinden ayıran unsur sizce nedir?
• Türk halk müziğindeki dinî türlere örnek veriniz.

2. DINÎ TÜRLER

Türk halk müziğinde konusu itibarıyla din dışı türlerin yanında dinî içeriğe sahip türler de vardır. Türk
halk müziğinin dizgesel, çalgısal, ezgisel, biçimsel ve ritimsel açıdan tüm özelliklerini gösteren bu dinî türler
“tasavvufi halk müziği” olarak da adlandırılır. Batı dillerindeki karşılığı “mysticism” (mistisizm) (gizemcilik)
olan tasavvuf; Yaradan, evren ve insan ilişkisini bir bütünlük içerisinde açıklamaya çalışan, insanın kalbini
ve ruhunu kirden arındırmasını, kendisini Yaradan yoluna adamasını amaçlayan inançsal ve felsefi düşün-
cedir. Bunun Türk halk müziğindeki yansıması ise tasavvufi halk müziğidir.

2.1. ILAHI

2.1.1. Ilahi Kavramı

İlahi kavramı kelime olarak “Yaradan ile ilgili”, “Yaradan’a özgü”, “Yaradan’a ait olan” gibi anlamlar taşır.
Bunun yanında, hem tasavvufi sanat müziğinde hem de tasavvufi halk müziğinde bir türdür. Tasavvufi halk
müziği, aynı Türk halk müziğinde olduğu gibi kent merkezlerinde ezgisel anlayış olarak Türk sanat müziği-
nin etkisinde kalmıştır.

2.1.2. Ilahi Formundaki Türler

İlahilerin bazıları bir tarikata ait olmayıp genel olarak tasavvufi görüş ve anlayışın inceliklerini, ilahî hik-
metleri ve sırları dile getirir; Yaradan’ı övüp onun büyüklüğünü ve gücünü telkin eder. Bunun yanında çeşitli
tarikatlara ait olan nefes, savt ve gülbang gibi türler de ilahi başlığı altında toplanabilir. Tarikatlara ait olan
türlerde söz konusu tarikatın kurucusunun ve felsefesinin konu edildiği görülür.
Nefes; Bektaşilerde, özelikle cemlerde ve diğer bazı toplantılarda saz eşliğinde ve kendine özgü bir bes-
teyle okunan, didaktik (öğretici) şiirlerdir. Savt; tekkelerde, özellikle Celveti, Gülşeni ve Kadiri tarikatlarında
seslendirilen bir türdür. Gülbang ise Alevi ve Bektaşi törenlerinde okunan dualara verilen isimdir.

Bilgi Notu

Bektaşilerdeki nefeslerin karşılığı olarak Alevilerde deyişler vardır. Deyiş (deme), Alevi edebiyatı
ve müziğinde yaygın bir tür olup hem dinî hem de din dışı konular içerebilir. Tasavvufi içerikli olanlar
Alevi inancını ve felsefesini anlatır ve aynı nefesler gibi öğretici bir yapı sergiler. Deyişler 7, 8 ya
da 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Sözleri genellikle Şah Hatayi, Kaygusuz Abdal, Kul Himmet, Pir
Sultan Abdal, Teslim Abdal, Virani vb. ozanlara ait olan deyişler özellikle cem törenlerinde bağlama
eşliğinde seslendirilir. TRT Türk Halk Müziği Repertuvarında yer alan tasavvufi konulu deyişlerin
bazıları şunlardır: “Bir Kararda Durmayalım”, “Bugün Ben Bir Güzel Gördüm”, “Daha Senden Gayrı
Âşık mı Yoktur”, “Ervah-ı Ezelde”, “Ey Erenler Akıl Fikir Eyleyin”, “Gafil Gezme Şaşkın”, “Gel Ey
Gönül Mülk Edinme Bu Dehri”, “Gel Ha Gönül Havalanma”, “İndim Koç Babayı Tavaf Eyledim”,
“Kâinatta Bir Zerreyim”, “Kalk Gönül Yola Gidelim”, “Ondört Bin Yıl Gezdim”, “Ömür Bahçasının
Gülü Solmadan”, “Seherde Bir Bağa Girdim”, vb.

46