Page 44 - TÜRK HALK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI 12

2. ÜNİTE

2.2. Semah

2.2.1. Semah Kavramı

Sema ve semah kavramları İslami dönemdeki iman, müzik ve zikir arasındaki ilişkiyi tanımlarken
kullanılan kavramlardır. Arapça “sema” terimi, kelimenin tam anlamıyla “duymak, hoş ses” ve “müzik
dinlemek” ile ilişkilendirilebilir. Çoğunlukla bağlamanın eşlik ettiği semah, Alevilik ve Bektaşilikteki
cem törenlerinde dinî müzik türleri arasında ortaya çıkmıştır.

Semah her ne kadar müzikal bir ifade olarak kabul edilse de literatürdeki tanımlar onu bir dans
veya ritüel (cem) dâhilinde yapılan bir hizmet olarak tanımlama eğilimindedir. Bir müzik türü olarak
semahın tanımı, “Alevi-Bektaşi topluluklarının ayinicem adı verilen törenlerinde yapılan ve dansa
eşlik etmek üzere oluşturulmuş bir tür” şeklindedir.

Semah, “Alevi-Bektaşilerin ritüel dansı”dır. Semah; “Alevilerin ve Bektaşilerin dinî törenleri sırasın-
da Allah sevgisi ve coşkusuyla yaptıkları düzenli hareketler” veya “kadın ve erkek tarafından kol ve

ayakların ritmik hareketleriyle yapılan dinî bir dans” olarak tanımlanır. Başka bir tanıma göre Alevi
ritüelleri (cem) kapsamındaki hizmetlerden biridir. Aleviler için semah; sadece Alevilerin katılabilece-
ği dinî törenlerin bir parçasıdır ve bir “dans” olarak değil, ritüelin parçası olan bir “ibadet” kabul edilir.
İster sadece bir dans olarak tanımlansın ister ayinlerden biri olarak tanımlansın müzik, semahların
vazgeçilmez bir unsurudur ve semahlarda dans ve müzik iç içedir. Bu bütünlük çerçevesinde semah,
“Alevi toplumunun tüm üyelerinin ritim ve melodinin etkisiyle uyum ve birlik içinde hareket etme ve
davranma yeteneği gösterdiği bir etkinlik” olarak tanımlanabilir.

İLGİ NOTLARI: Sema ve semah kelimelerinin tarihsel süreçteki kullanımları incelendiğinde
sema kavramının dinî müzik ve zikirle ilgili anlamının 9. yüzyıla kadar dayandığı görülmektedir.

Semah sözcüğü 15. yüzyıldan beri kullanıldığı hâlde semah töreninden söz eden ve bilinen
ilk kaynak, Vefai tarikatı şeyhi Elvan Çelebi'nin 1359’dan sonra yazdığı Menâkıb’ül-Kudsiyye
adlı eserdir.

2.2.2. Semah Formunun Farklı Dinî Gruplardaki İsimlendirmeleri

Samah (semah); saz eşliğinde âşığın (zakirin) söylediği nefese uyarak yapılan kutsal dinî danstır.
Semah, Alevilere ait dinî törenlerin vazgeçilmez ögesidir. İlk semahın kırklar tarafından yapıldığı
söylenir. Cem töreninin olmazsa olmazı semah dört türlüdür.
1. Kırklar semahı
2. Tevhit semahı
3. Hizmet semahı
4. Öğretici, eğitici, belletici semah

Semah, Türk Şamanizminden etkiler taşır. Eski Türklere ait olan ve semah döner gibi hızla oynanan
bir oyuna Çin kaynaklarında da rastlanmaktadır.

42