Page 45 - TÜRK HALK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI 12

DİNÎ TÜRLER

Görsel 2.2: Cem töreninde dönen kadın ve erkekler
Devir sözcüğünün sözlük anlamı; “dönmek, kendi ekseni etrafında hareket etmek”, “bir şeyin etrafında
hareket etmek” ve “dönen bir şeyin dönüşünü tamamlayıp ilk hareket ettiği noktaya ulaşması süreci"
şeklindedir (Görsel 2.2). Tasavvufa göre devir, “İnsanın görünmeyen dünyadan ayrılarak maddi
dünyaya ulaştığı olayın gidişatına verilen isim." anlamına gelir. İnsan; su, hava, ateş, toprak, bitki ve

hayvan aşamalarından geçtikten sonra geldiği yere dönerek “fenafillah” mertebesine ulaşır ve Tanrı
ile bütünleşir.
2.2.3. Semah Formundaki Halk Ezgilerinin Makamsal Özellikleri

Semahlar, melodik ve ritmik olarak yörelere göre farklılıklar gösterebilir. Ezgileri, çoğunlukla bağlama

veya kemanla icra edilir. Vurmalı sazlar kullanılmamaktadır. Bu şekilde semahın kutsallığı korunmuş
olur. Cem törenlerinde genellikle aynı türden olabileceği gibi farklı türlerden de olabilen on iki çalgı
bulunur. Semah, bu on iki çalgı eşliğinde icra edilir. Tahtacı cemlerinde çalgı sayısı iki ile on iki
arasında değişir. Genelde Çepni cemleriyle Tahtacı cemleri arasında benzerlikler vardır. Ezgilerde ve
vuruşlarda yöresel farklar görülür. Örneğin Sıraçlar “Köroğlu havası” ile semahın yeldirme adı verilen
bölümünü dönerler. Bunun yanı sıra sıklıkla karşılaşılan ritim kalıpları 2-4-5-7 ve 8 zamanlı usullerdir.
Semah ezgilerinde az görülmekle beraber 10-12-15-18 ve 22 zamanlı usullerle de karşılaşılmaktadır.

Kısaca semahlarda genellikle 2-4-5-7-8-9-10-12-18 ve 22 zamanlı usullerin kullanıldığı söylenebilir.
Semahlar, hem figür hem de ezgi olarak farklı bölümlerden oluşmaktadır. Bazı semahlar bir veya
iki bölümlü de olsa genelde semahlar üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, ağır tempoda
olan “ağırlama” bölümüdür. Yürüyüş temposundan bile ağır bir tempodadır. Ağırlama bölümünün
icrasında erkekler kollarını sağa, sola hareket ettirirler. Kadınlar da aynı hareketi kollarını omuzdan
yukarı kaldırmadan icra ederler. Ayakları, müziğin ritmine uyumlu biçimde ileri geri adımlar atar.
Müzik, ritim, söz ve hareketler de bu bölümün özelliklerine uymaktadır.

2.2.4. Semah Formundaki Halk Ezgileri

Halk müziğinin dinî yapılarından olan semahın en belirgin özelliği sözleridir. Semah; ağırlama
(andante-moderato), yeldirme (allegretto), şahlama (allegro) bölümlerinden oluşur.

43