Page 40 - TÜRK MÜZİĞİ TARİHİ 12

1. ÜNİTE

Tekke (Tasavvuf) Müziği: Tekke müziği tasavvufi sanat müziği ve tasavvufi halk müziği olmak üzere iki bö-
lüme ayrılır.
a) Tasavvufi Sanat Müziği
Tasavvufi sanat müziği alt türleri şunlardır: Tekke (Tasavvuf) Müziği
Gülbang: Bir duadır. Konuşur gibi ve usulsüz (serbest) söylenen bir alt
türdür. a. Tasavvufi b. Tasavvufi
Durak: Allah’ın yüceliğini ve özelliklerini içeren sözlerin, usulsüz ola- Sanat Müziği Halk Müziği
rak seslendirilmesiyle oluşan alt türdür. Gülbang İlahi
Na’t: Mevlana tarafından Hz.Muhammed için yazılan şiirlerin seslendi- Durak Kalenderi
rilmesiyle oluşan alt türdür. Na’t Semah
Ayin-i Şerif: Kısaca ayin denilmiştir. Farklı usullerle bestelenmiş dört Ayin-i şerif
bölümden oluşan, sözleri tasavvuf içerikli olan bir alt türdür. Taksim
Taksim: GTSM’ deki peşrev türüyle aynı yapıdadır. Ayin-i Şerif’ten önce İlk peşrev
çalınacak peşrevin (ezgisel bölümün) başında usulsüz olarak seslendirilen Son peşrev
bir alt türdür.
İlk Peşrev: GTSM’deki peşrev yapısının aynısıdır. Ayin-i Şerif’in başında Son Yürük semai
seslendirilen bir alt türdür. Sema
Son Peşrev: Ayin-i Şerif’ten sonra seslendirilen 4 zamanlı bir alt türdür.
Son Yürük Semaî: Ayin-i Şerif’ten sonra seslendirilen 6 zamanlı çalgısal bir alt türdür.
Sema: İlk peşrev, ayin-i şerif, son peşrev ve son yürük semai türlerinin birleşmesiyle oluşan bir alt türdür.
b) Tasavvufi Halk Müziği
Tasavvufi halk müziği alt türleri şunlardır:
İlahi: Allah’ı övmek, Allah’a dua etmek için yazılan ve makamla okunan bir nazım türüdür. İlahiler, inanış yolu-
nu ya da liderini konu alır. GTHM içinde yer alan ilahiler, üçe ayrılır:
» Nefes: Bektaşilerin ilke ve inanışlarını içeren dinî sözlerin ezgilendirilmesine dayanan alt türdür.
» Savt: Celveti, Kadiri, ve Gülşenilerin inanışlarını içeren dinî sözlerin ezgilendirilmesine dayanan alt türdür.
» Gülbang: Bektaşi tekkelerinde seslendirilen bir alt türdür.
Kalenderi: Türk halk edebiyatındaki kalenderi veznindeki şiirlerin, GTHM’de kalenderi dizisiyle (saba maka-
mıyla) ezgilendirilmesiyle oluşan alt türdür.
Semah: Alevi-Bektaşi topluluklarının dinî törenlerindeki semaha eşlik amacıyla üretilmiş bir alt türdür.

BİYOGRAFİ
KÂNİ KARACA
1930 yılında Adana’da doğan Kâni Karaca geleneksel dinî Türk müzi-
ğinde önemli bir icracıdır. Mevlitten kasideye, Mevlevi ayininden durak-
lara, tevşihlere, ilahilere kadar dinî müziğin hemen hemen bütün beste
şekillerine örnek olacak nitelikte mükemmel icralar ortaya koymuştur.
Kâni Karaca, cami müziği dışında dinî müziğin öteki türü olan tekke
musikisinin Cumhuriyet Dönemi’ndeki en ünlü icracısıdır. Her birinin ic-
rası 40-50 dakika süren mevlevi ayinlerini ezbere icra etmiştir. Her Mev-
levi, ayininden önce okunması 300 yıldır bir gelenek hâline gelen Itri’nin
rast makamındaki “Na’t-ı Mevlana” sını bütün Türkiye tam 50 yıl onun yo-
rumundan dinlemiştir. Din dışı müzik türlerini de başarıyla icra etmiştir. Görsel 1.67: Kâni Karaca
Kâni Karaca Türk müziğine ait dinî ve din dışı türlerin icrasında eriş-
tiği çok üstün bir seviye ile çok önemli bir icracıdır. O Münir Nurettin
Selçuk’tan sonra yetişen büyük icracılar arasında müstesna bir yerdedir.
30 Mayıs 2004 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir (Görsel 1.67).

Gönül Paçacı Tunçay
TDV İslâm Ansiklopedisi, ek-2 cildi, sayfa: 16-17, 2016
(Düzenlenmiştir.)

TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ 39