Page 20 - ÇALGI EĞİTİMİ | UT 12

1. ÜNİTE

1.1.3. Taksim Formunun Melodik Yapısı

Başarılı bir taksimin yapılabilmesi için taksimde dolaşılan makamın
belli edilmesi, makam özelliklerinin (basılan sesler, seyir, durak,
güçlü ve diğer derecelerin görevi) bilinmesi ve uygulanması, sağ-
lam bir yapı, biçim, ritmik ve melodik yapıların iyi düzenlenmesi
gerekmektedir.

Bir melodi çizgisinde, bir cümlede bilerek veya bilmeyerek bazı
seslere fazla önem verilir. Bu, o melodi çizgisinin karakterini et-
kiler (rast makamında bir taksimde, ırak veya arasında dolaşan
bir cümlede dügâhı ve rastı çok kullanıp segâhta asma karar
Görsel 1.2. Ut entrümanı yapmak gibi).
Asma kararları kuvvetlendirmek veya seyri monotonluktan kurtarmak için küçük geçkiler yapılabilir. Ancak başlangıçta
asıl makamın seslerini ve seyrini iyice duyurmak gerekir.
Müziğin genel prensipleri ve özellikleri taksimde de geçerlidir. Seslerin çıkarken tizleşmek, inerken de pestleşmek özel-
liği vardır. Örneğin rast, hicaz, hüseyni vb. makamlarda çıkışta eviç olur, inişte pestleşir hatta acem perdesine kadar
pestleşebilir.
Aynı makamdan oluşan eserlerin icra edildiği bir konserdeki eserler arasında yapılacak olan taksim için ayrılan süre
içinde taksimin karakterini, kaba taslak dolaşılacak ve kalınacak sesleri önceden planlamak gerekir. Bol mızrap, aynı
seste devamlı vuruşlar yerine; kararlı, vibratolu, güzel renkli, vurgu ve nüansların belli olduğu sesler kullanılmalıdır. Sessiz
çarpma ve diğer süslemeler; legato, glissando gibi teknikler taksimde çok yardımcı olur. Bu teknikleri dengeli ve yerinde
kullanmak taksimde iyi bir sonuç alınmasını sağlar.

Konuşmada olduğu gibi taksimde de anlatılmak istenilen tam ve doğru anlatılmalıdır. Cümle fazla uzatılmamalı, amaçsız
tekrar yapılmamalı; sesler, motifler, cümle ve bölümler birbiriyle ilgili olmalıdır. Çalarken bir yandan da ileride yapılacak
hareketler düşünülmeli cümleler arasında düşünmek için durulmamalıdır. Taksimde vurgu, nüans, gider (hızı) iyi ayar-
lanmalı; ses kalitesi değişik ses renklerinin aranması gibi ifade elemanları iyi kullanılmalıdır.

20. yüzyılın başlarında yapılan ve elimizde bulunan ses kayıtları, taksimler hakkında bize bilgi veren esaslı kaynaklardır.
Bu kayıtlar sayesinde 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki taksim formu ve anlayışına ait bilgilere sahip oldu-
ğumuz söylenebilir. Keman, kanun, ut, kemençe, tambur, ney gibi çalgıların ustalarına ait ses kayıtları taksim formunun
belirlenmesi bakımından çok değerli kaynaklardır. Günümüze ulaşan kayıtlar, eski saz ustaları ve onları takip eden diğer
ustaların icraları ve taksim formu hakkında bize ayrıntılı bilgi vermektedir.

Neyzen Emin Efendi, Kanuni Hacı Arif Bey, Tamburi Cemil Bey, Udi Nevres Bey, Kemani İhsan Bey, Kemani Reşat Bey,
Klarnet İbrahim Efendi, Kanuni Artaki Efendi, Kemençeci Anastas gibi ustaların birçoğu kendi dönemlerinin taksim ör-
neklerini kayıtlara geçirmişlerdir. Bu kayıtlar mevcut ilk kayıtlardır. Bu dönemin gazelhanlarına ait gazellerdeki makam,
melodik yapı ve istiflerle benzeşmektedir. Hafız Osman ve Hafız Sami’nin gazelleri en güzel gazel örnekleridir. Bütün
bu taksimler ortak özellikleri itibariyle geleneksel veya klasik taksimler adı altında toplanabilir. Bahsedilen ilk ustaları
izleyen Hasan Ferit Alnar, Şerif Muhittin Targan, Mesut Cemil gibi ustalar olgunluk dönemlerinde kendilerinden önce
var olan geleneksel taksim formundan uzaklaşarak yeni bir form anlayışına girmişlerdir.

3. ETKINLIK : Taksim formunun melodik yapısını açıklayınız.

18 19