Page 17 - ÇALGI EĞİTİMİ | UT 12

TAKSİM

1.1.2. Taksim Formunun Temel Yapısı

Taksim, çalındığı sırada bestelenmiş olan bir müzik türüdür. Müzik prog-
ramının (koro, solo, saz eserleri vb.) başında yapılırsa giriş taksimi veya
baş taksim arada yapılırsa ara taksimi denir. İki farklı makam arasında
yapılırsa geçiş taksimi adını alır. Mevlevi ayinlerinde ise önce baş taksim
ve sonunda son taksim yapılır.
Eserler arasında olduğu gibi eserlerin içinde de taksim yapılabilir. Solist, bir
şarkının veya şarkı dışında başka sözlü bir eserin içinde de gazel söyleyebilir.
Saz eserlerinde özellike ritmik eserlerde bir saz ile taksim yapılır. Gazelde
olduğu gibi bu taksimde de diğer sazlar tempo tutar veya birkaç ölçülük
melodiyi tekrarlar. Eserin sonuna doğru veya gazelden sonra yapılan bu
taksim ile genellikle esere dönüş daha coşkulu olur.
Gazelhan ile sazende, karşılıklı taksim edebildiği gibi iki veya daha çok
Görsel 1.1. Ut icrasından bir kesit sayıda saz da karşılıklı taksim yapabilir.

Taksim; doğaçlama yapıldığı ve o anda doğduğu gibi çalındığından, herhangi bir bölümün daha ilerde aynen çalınması
mümkün değildir. Buna rağmen bazı usta yorumcuların taksimleri aynı olmasa da kendi içinde benzerlik veya tekrarlara
rastlanabilir.
Giriş, başlangıç bölümünde asıl makam belli edilir. Sonra geçiş taksimi ile yeni makama geçilir. Karar aynı makamda
olacaksa meyan bölümüne geçilir. Meyanın ilk bölüme zıt karakterde olması uygun olur. Daha uzun cümleler, daha süratli
pasajlar başka makama geçiş yapmak veya pestlerde dolaşan bir makam gösterilip karar verilmişse meyanda tizlere
çıkmak suretiyle makam özellikleri gösterilir.
Bütün diğer müzik türlerinde olduğu gibi genellikle taksimde de cümle parçaları birleşip cümleleri, cümleler birleşip
periyotları oluşturur. Bu cümle ve periyotlar sonlarındaki asma kararlarla birbirlerinden ayrılır. Kalışlara bağlı köprülerle
yeni cümlelere geçilir. Cümle parçaları daha küçük elemanlara ayrılabilir. Genellikle en küçüğünden en büyüğüne kadar
soru-cevap görevindeki iki eleman birleşip bütünü oluşturur (İlk cümle soru, ikinci cümle cevap ise ikisi bir periyodu
meydana getirir). Bu soru cevap cümleleri taksimde genellikle aynı uzunlukta olmaz. Birkaç seslik gruplar melodi yürüyüşü
hâlinde kullanılır. Beste ve yürük semainin, köçekçenin, peşrev ve oyun havasının üslupları farklıdır. Taksim kendinden
önceki ve sonraki eserlerin üslubuna uygun olmalıdır.

Taksimin Ritmik Yapısı

• Genel olarak taksim usulsüzdür. Ancak bazı taksimlerin bazı bölümleri usullü olabilir.
• Taksimin gideri (hızı) ağır veya süratli olabileceği gibi taksimin bazı bölümlerinin de farklı gideri (hızı) olabilir.

• Usullü olsun veya olmasın ikilinin yanında üçlü beşli zaman bölünmeleri ve senkoplar taksimde çok kullanılır. Ancak
birbiri ardından gelen değişik bölünmeleri kesintisiz çalmak değil vurgularla ifadelendirmek gerekir.

• Mızrap vuruşlarının muntazam aralıklı oluşu rahat, sakin bir ifadenin gerçekleşmesini sağlar. Farklı zaman birimlerinin
kullanılması, farklı bölünmeler, senkop, kontratempo uygulamaları ise gergin bir ifade doğurur.

2. ETKINLIK : Taksim formunun temel yapısını açıklayınız.

14 15