Page 15 - ÇALGI EĞİTİMİ UT 12

Taksim Formunun Temel Yapısı

Taksim, çalındığı sırada bestelenmiş olan bir müzik türüdür. Müzik programının (koro, solo,
saz eserleri vb.) başında yapılırsa giriş taksimi veya baş taksim, arada yapılırsa ara taksimi
denir. İki farklı makam arasında yapılırsa geçiş taksimi adını alır. Mevlevi ayinlerinde ise önce
baş taksim ve sonunda son taksim yapılır.
Eserler arasında olduğu gibi eserlerin içinde de taksim yapılabilir. Solist, bir şarkının veya
şarkı dışında başka sözlü bir eserin içinde de gazel söyleyebilir. Saz eserlerinde özellike ritmik
eserlerde bir saz ile taksim yapılır. Gazelde olduğu gibi bu taksimde de diğer sazlar tempo
tutar veya birkaç ölçülük melodiyi tekrarlar. Eserin sonuna doğru veya gazelden sonra yapılan
bu taksim ile genellikle esere dönüş daha coşkulu olur.
Gazelhan ile sazende, karşılıklı taksim edebildiği gibi iki veya daha çok sayıda saz da kar-
şılıklı taksim yapabilir.
Taksim, doğaçlama olması ve o anda doğduğu gibi çalınması sebebiyle, herhangi bir bö-
lümün daha ilerde aynen çalınması mümkün değildir. Bununla birlikte bazı usta yorumcuların
taksimleri aynı olmasa da kendi içinde benzerlik veya tekrarlara rastlanabilir.
Giriş, yani başlangıç bölümünde asıl makam belli edilir. Sonra geçiş taksimi ile yeni ma-
kama geçilir. Karar aynı makamda olacaksa meyan bölümüne geçilir. Meyanın ilk bölüme zıt
karakterde olması uygun olur. Daha uzun cümleler, daha süratli pasajlar başka makama geçiş
yapmak veya pestlerde dolaşan bir makam gösterilip karar verilmişse meyanda tizlere çıkmak
suretiyle makam özellikleri gösterilir.
Bütün diğer müzik türlerinde olduğu gibi taksimde de genellikle kelimeler birleşerek cümleleri,
cümleler birleşerek periyotları oluşturur. Bu cümle ve periyotlar, sonrasında asma kararlarla
birbirinden ayrılır. Bu cümle ve periyotlar sonlarındaki asma kararlarla birbirlerinden ayrılır. Ka-
lışlara bağlı köprülerle yeni cümlelere geçilir. Cümleler de parçalanarak daha küçük birimlere
ayrılabilir. Genellikle en küçüğünden en büyüğüne kadar soru-cevap görevindeki iki birim birleşip
bütünü oluşturur (İlk cümle soru, ikinci cümle cevap ise ikisi bir periyodu meydana getirir). Bu
soru cevap cümleleri taksimde genellikle aynı uzunlukta olmaz. Birkaç seslik gruplar ile melodi
yürüyüşü hâlinde kullanılır. Beste ve yürük semainin, köçekçenin, peşrev ve oyun havasının
üslupları farklıdır. Taksim kendinden önceki ve sonraki eserlerin üslubuna uygun olmalıdır.
Taksimin Ritmik Yapısı

• Genel olarak taksim usulsüzdür. Ancak bazı taksimlerin bazı bölümleri usullü olabilir.
• Taksimin gideri (hızı), ağır veya süratli olabileceği gibi bazı bölümlerinin farklı gideri de
olabilir.
• Usullü olsun veya olmasın ikilinin yanında üçlü, beşli zaman bölünmeleri ve senkoplar tak-
simde çok kullanılır. Bununla birlikte birbiri ardından gelen değişik bölünmeleri kesintisiz
çalmak değil vurgularla ifadelendirmek gerekir.
• Mızrap vuruşlarının muntazam aralıklı oluşu rahat, sakin bir ifadenin gerçekleşmesini sağlar.
Farklı zaman birimlerinin kullanılması, farklı bölünmeler, senkop, kontratempo uygulamaları
ise gergin bir ifade doğurur.

13