Page 17 - BAĞLAMA 9

Bağlamanın Tarihsel Gelişimi

Etkinlik 1

Aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Bağlama halk arasında hangi isimlerle anılır?
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
2. "Saz" terimi hangi anlamlarda kullanılır?
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

a) Bağlamanın İlk Atası Kopuz

Kopuz, Orta Asya Türk-Altay halk kültürüne ait bir çalgıdır. Türk halkının birleşmesini ve sos-
yalleşmesini sağlayan bir Türk sazıdır. Kopuzun Türk sazı anlamı taşımasının yanında tarihî yazılı
kaynaklar incelendiğinde geniş bir adlandırma ve terminoloji zenginliğine de sahip olduğu görülür.
Türk kültür tarihi incelendiğinde Orta Asya’da “kopuz” adı verilen bu çalgı, Anadolu’da icra edilen
diğer sazlar ile benzerlik gösterir. Her ikisi de telli çalgıdır. Telleri atın kıl veya bağırsağından ya-
pılmıştır.
Kopuz ve bağlamanın çalma teknikleri karşılaştırıldığında her ikisinin de parmakla çalındığı
görülür. Ayrıca tekne ve sap boyları da birbirine benzer. Bu da kopuz ve Anadolu sazının aynı
kültür ürünü olduğunu gösterir. Kopuz ise kimi bölgelerde yaylı kimi bölgelerde de mızraplı çalgı
olarak icra edilmiştir (Görsel 1.2). Kullanılan akort sistemine göre de baz, bağlama, bozuk ya da
kara düzen olarak adlandırılan sazlar da bulunur. Kopuzda kullanılan tel sayısına göre kopuza
“dutar, setar” gibi isimler de verilmiştir. Bağlama, Türk halk müziğinin en önemli çalgılarından biri
olmasının yanı sıra Anadolu’da da en çok bilinen çalgı olma özelliğini de taşır. Kendine benzeyen
diğer çalgılardan ise perde, düzen ve boyut açısından farklılıklar gösterir. Geçmişten günümüze
gelindiğinde insanların değişen hayat tarzları, sanayileşmenin köy yaşamına etkisi ve kültürel de-
ğişimler neticesinde bağlama da değişime uğramıştır. Bağlamanın yapıldığı madde, perde sayısı,
parmakla veya elle çalma tekniğinin değişerek tezeneli çalma tekniğinin görülmesi bu değişimlere
örnek olarak gösterilebilir. Kopuzun göğüs bölümüne önceleri deri bağlanırken zamanla ağaç
kapak bağlanmıştır. Sapına takılan perdeler veya âşık toplantılarında söz bağlama ve meclisi
sonlandırma gibi durumlarından yola çıkılarak ortaya çıkan farklı görüşler de vardır.
Orta Asya kökenli kopuz, bağlamanın Anadolu’daki devamı olarak görülür. Bazı kaynaklarda
ise ikisinin adı aynı anda anılır. Kopuzun Anadolu’da değişime uğrayarak devam etmesi ise yöre
halkının başka bir yere göç etmesi ve âşıklık geleneği ile kültür alışverişine katkı sağlaması sa-
yesindedir.

Görsel 1.1: Kopuz çeşitleri

15