Page 17 - ÇALGI EĞİTİMİ KANUN 9

1. ÜNİTE

Türk müzik kültürünün en karakteristik ve önemli mızraplı sazların-
dan biri de kanundur.Türk musikisinin önemli mızraplı sazıdır. Yapılan
araştırmalara göre Arapça ‘’kânûn’’ kelimesi Türkçeye ‘’kanun’’ olarak
geçmiştir. Kanun sazının bir çalgı niteliği kazanmasında aslen bir Türk
olan ve Türkistan’ın Fârâb kasabasında doğan (870–950) büyük filozof
ve musiki bilgini Fârâbî'nin de katkıları bulunmaktadır (Görsel 1.2). Ka-
nun sazının başlangıçta bu şekilde olmadığına ancak zamanla bu şekle
geldiğine dair bilgilere müzik tarihine ait kaynaklarda yer verilmektedir.
Kanuna ait önemli bilgiler Ahmed oğlu Şükrullah’ın 15. yüzyılda
yazdığı Edvar-ı Musiki adlı eserinde yer almaktadır. Eserde kanunun
hangi ağaçtan yapıldığı, yapım teknikleri, 64 teli olduğu, tellerinin
hangi seslere akort edileceği anlatılmıştır.
Kanun 14 ve 15. yüzyılda mandalsız olarak kullanılmıştır. Mandalsız
kanun, Türk müziğinde kullanılan seslerin tamamının yapısında
olmaması nedeniyle 18. yüzyıl başlarında unutulmaya yüz tutmuştur.
Kanun 19. yüzyılın sonlarına doğru Kanûnî Ömer Efendi’nin etkisiyle
yeniden Türk müziğine kazandırılmıştır. Kanûnî Ömer Efendi’nin bu Görsel 1.2: Fârâbî
alanda yaptığı çalışmaları geliştiren ise Kanûnî Hacı Arif Bey’dir. Mandallı kanun kullanımı da bu dönemde başlamıştır.
Kanuna ilk olarak kimin mandal taktığı kesin olarak bilinmemekle beraber ilk mandalın Kanûnî Ömer Efendi tarafından
takıldığı sanılmaktadır.
1940’lı yıllarda kiriş (bağırsak) tel (Görsel 1.3) üretiminin durmasıyla kiriş tellerle çalınan kanunlar çalınamaz hâle
gelmiştir. 5-10 yıllık aradan sonra balık oltası için imal edilen misinalar (naylon teller) kanunlarda kiriş tel yerine
kullanılmaya başlanmıştır. Misina teller kanuna ilk olarak 1950 yılının başında Cafer Açın tarafından takılmıştır
(Görsel 1.4). Tel sıkıntısının ortadan kalkmasıyla kanun Türk musikisinin en çok aranılan ve sevilen sazlarından biri
olmuştur. Bu durum, birçok kanun sanatçısının yetişmesine ortam hazırlamıştır.

Görsel 1.3: Bağırsak tel Görsel 1.4: Naylon tel

BİLGİ NOTU

Kanunu mandalsız olarak çalan Kanûnî
Hacı Ârif Bey (1862–1911) (Görsel 1.5), bes-
teci Hacı Ârif Bey (1831-1885) ile karıştırıl-
mamalıdır (Görsel 1.6).

Görsel 1.5: Kanûnî Hacı Ârif Bey Görsel 1.6: Hacı Ârif Bey

KANUN ÇALMADA TEMEL DAVRANIŞLAR 15