Page 13 - ÇALGI EĞİTİMİ RİTİM 9

MÜZİK VE RİTİM-I MÜZİK VE RİTİM-I
1.1.2. Müzikte ve Çalgı Eğitiminde Ritim
Ritim, müziğimizin sistematik yapısı içindeki temel unsurlardan biridir. Notaların ve susların
ne kadar süre ile çalınacağını belirler. Ritmin iki okuma biçimi vardır. Seslerle nota okumaya solfej,
ritmik okumaya ise bona denir. Bona, İtalyan Besteci Pasquale Bona’nın (Paskal Bona) (1808-
1878) Metodo Per Divisone (Metodo Per Divizonı) adlı kitabında aynı isimle,‘‘ritmik okuma ve
tartım’’ anlamında bir öğretme metodu olarak kullanılmış ve hala da kullanılmaktadır. Başka bir
deyişle bona, notaların isimlerini söyleyerek süre değerleriyle okumaktır.
Bir eserin ritmik okuması (bonası), el ya da metronom (hızı gösteren alet) ile olabilir. Bona,
Türk müziğinde ellerin dizlere vurulmasıyla Batı müziğinde ise elin havada sağa sola, yukarı aşağı
hareket ettirilmesiyle yapılır. Her bir el hareketi, bir vuruşa (birim vuruş) karşılık gelecek şekilde
uygulanır. İki zamanlı bir ölçünün vurulmasında birinci zaman aşağı, ikinci zaman yukarı; üç
zamanlı bir ölçünün vurulmasında birinci zaman aşağı, ikinci zaman sağa, üçüncü zaman yukarı;
dört zamanlı bir ölçünün vurulmasında ise birinci zaman aşağı, ikinci zaman sola, üçüncü zaman
sağa, dördüncü zaman yukarı vurulur (Şekil 8).
Çalgı eğitiminde bir egzersizi ya da eseri uygularken oluşabilecek aksaklıkları en aza indirgemek
için bona yapmak önemlidir. Melodi olmadan yapılacak bu çalışma ile eserin çözümlemesi yapılmış
olur. Bona, hızlı ve pratik bir şekilde okuma kabiliyetini geliştirerek öğrenme ve gelişmeyi olumlu
etkiler.

3 4
2 1 3
2
1 2 1

Şekil 8: Vuruş şekilleri
Bilgi Notu
METRONOM
Metronom, hızı belirlemede kullanılan bir araçtır. Mekanik ve dijital
olanları vardır. Mekanik metronomda bir göstergeye bağlı olarak Üniteyle ilgili destekleyici bilgiler
çalışan bir ağırlık bulunur. Bu ağırlığın yeri değiştirildiğinde tempo da
değiştirilmiş olur.
Ludwig van Beethoven’ın (Ludvig van Bethofın) (1770-1827), 8.
Senfonisi’nin Fa Majör Opus 93 nolu eserinin 2. bölümü bir metronomu
taklit edercesine staccato (sıtakato) olarak duyulmaktadır. Bu bölümün
metronomun mucidi Johann Nepomuk Maelzel (Yohan Nipumok
Meytzel) (1772-1838) için bestelendiği söylense de Maelzel metronomu
1816’da icat etmiştir (Görsel 1.1).
Görsel 1.1: Metronom
21
MÜZİK VE RİTİM-I

Konuyla ilgili etkinlikler
Sıra Sizde 6
Aşağıda verilen ritmik okuma çalışmalarını el vuruşları ile yapınız.

2
1. & 4 ˙ œ œ Œ œ ‰ œ j œ œ

3
2. & 4 œ œ œ ˙ œ Œ œ œ œ œ œ œ œ

3. 4 Œ
& 4 w ˙ ˙ œ œ œ œ œ œ œ œ

Sözün olmadığı müziklerde çalgıların çalınış biçimleri ritmin oluşumunda önemli bir rol oynar.

Türk müziğinde de ritmik yapı, başta bağlamadaki tezene teknikleri olmak üzere diğer Türk müziği
çalgılarının çalınış teknikleriyle
de bağlantılıdır. Örneğin Ankara
tezenesi, Teke tezenesi, Zeybek
tezenesi, Yozgat tezenesi gibi. Halk
dansları ve dans figürleri de müziğin
ritme yansıdığını gösteren en somut
örneklerdir.
Örneğin İç Anadolu
bölgesindeki halay figürünün ritmi
ile Karadeniz bölgesindeki horon
oyununun (Görsel 1.2) ritmi ya da
Ege bölgesindeki zeybek oyununun
ritim figürleri birbirleriyle bağlantılıdır.
Dolayısıyla dilin ritmik yapısı; ulusal
dansların yürüme, sekme, sıçrama Görsel 1.2: Karadeniz horon ekibi
gibi figür özellikleriyle de bağlantılıdır.

Müzikal seslerin etkili ve düzenli olması için ritmik akış önemlidir. Çalgı eğitiminde çalgının
teknik öğrenimi dışında doğru ritim ve ton duygusu da armoni eğitimiyle öğrenilmelidir. Dolayısıyla bir
çalgının doğru yorumlanabilmesi için seslendirme teknikleri dışında usulun, form bilgisinin ve doğru
ritim vuruşlarının çok iyi kavranması ve uygulanması gerekir.
22
11