Page 32 - ÇALGI EĞİTİMİ UT 9

1. ÜNİTE

1.4. Utta Pozisyonlar ve Ana Kolonlar

1.4.1. Utta Kullanılan Pozisyonlar

Tellere dik yönde perdeleri birleştiren hayali çizgilere kolon adı verilir. Natürel seslerin doğrultusunda olanlara ana
kolonlar, yanlarında bulunan diğer seslerin doğrultusuna yan kolonlar denir.
Ana kolonlar eşikten kafese doğru numaralandırılarak Romen rakamları ile gösterilir. Utta kolonların yerlerini, gi-
tardaki perdelerin yerlerini düşünerek tespit ediniz. Ana kolonların küçük eşikten itibaren bakiye-küçük mücennep
şeklinde sıralanan bu aralıkları gitar ve mandolin perde aralıklarına (4,5 koma) çok yakındır. Dört ve beş koma, her
ikisinin toplamı dokuz koma (tanini) etmektedir.
Ut çalarken her parmağa birer ana kolon ayrılır. Böylece birinci parmaktan dördüncü parmağa kadar dört kolon el altında
olurken tele ve kolona yakın duran parmak zaman ve enerji kaybı olmadan basar.
Birinci parmak birinci kolonda iken I. pozisyonu, ikinci kolona geldiğinde II. pozisyonu, üçüncü kolona geldiğinde III.
pozisyonu, dördüncü kolona geldiğinde ise elin klavyedeki konumu IV. pozisyonu göstermektedir.

Kolon no: ---------- I II III IV V VI VII
I. Pozisyon ........ 1 2 3 4
II. Pozisyon ................... 1 2 3 4
III. Pozisyon ............................. 1 2 3 4

IV. Pozisyon ....................................... 1 2 3 4

1.4.2. Ut Klavyesinde Yer Alan Perdeler

6. tel La La Sol Sol Fa

5. tel Re Re Do Do Si

Mi
4. tel Sol Sol Fa Fa
La
La
3. tel Do Do Si Re
Fa Mi Re Sol
2. tel Fa Sol
La
La
1. tel Si

Her makam değişik sesler kullanır. Başlangıçta dört parmak ana kolonlara alışıncaya kadar, natürel sesler ve onların
hizasındaki sesleri kullanan makamlarda çalışılacaktır. Bu, Türk müziğindeki karakteristik ve çok sayıda makamı
sonraya bırakmaya sebep olmakla birlikte, yanlış ses basma ihtimalini azalttığı için tercih edilmiştir. Örneğin rast,
uşşak, segâh, hüzzam gibi makamlarda birinci parmak hem ana hem de yan kolonlara basmak zorundadır. Pozisyon
değişimi gerektiren makam ve eserler daha sonra verilecektir.
İlk bakışta I. pozisyonla girip birinci parmağı 1. kolona basmak normal gelebilir. Bu pozisyonda ince tellerde parmak saf
dışı kalır. Bu durumda kalın tellerde bir ve üçüncü parmak arası zor açılır. Bu sebeplerden, parmak basma eğitimine II.
pozisyondan başlanır.
Kolaydan zora doğru bir yol takip edildiğinde önce birinci ve ikinci parmak basılır. Uzun zaman bir ve ikinci parmak
basılınca el bu parmaklara göre pozisyon alır. O zaman da üçüncü ve özellikle dördüncü parmağı basmak zorlaşır.
Yanlış ses basma ihtimalini azaltmak için önce bütün tellerde aynı hizada bulunan II ve III. kolonlarda çalışılacaktır.
Bu arada bazı perdelerde diyez veya bemole rastlanacaktır (1. telde III. kolonda si bemol, 4, 5 ve 6. tellerde II. ko-
londa fa, do ve sol diyez). Bu seslerin natürellerinden önce bemol veya diyezi ile karşılaşmak yadırganmamalıdır.
Türk müziğinde bemol veya diyezli sesler de ayrı isimli ve şahsiyetli perdelerdir. Örneğin, birinci teldeki si bemol tiz
bûselik perdesinin yarım ses kalınlaştırılmış hâli değildir. Sümbüle isimli apayrı bir sestir.

30 31