Page 34 - ÇALGI EĞİTİMİ UT 9
P. 34
1. ÜNİTE
Utta bir ucu büyük eşiğe bağlı olan teller, diğer uçları küçük eşikten geçtikten sonra burgulara sarılırlar. Burgular
yuvaları içinde döndürülerek tel gerilir veya gevşetilir. İstenen ses bulununca burgu sabitleştirilir. Aletin bütün
tellerini birbiri ile ilgili olarak belirli incelikteki seslere çekmek ise udu düzenlemek veya udu akort etmektir. Bugün
pille veya elektrikle çalışan akort aletleri oldukça yaygınlaşmıştır.
Bu aletler telden çıkan seslerin incelik-kalınlığını ibre veya ışık ile çok hassas şekilde gösterir. Natürel ve diyez-be-
mollü sesler pek çok yerde nota olarak kullanılan harflerle işaret edilmiştir.
Akort cihazı gösterilerek tellerin akort edileceği seslerin akort cihazındaki simgeleri:
Akort Cihazı Sesleri Ut Sesleri
A = LA RE (ikinci tel)
D = RE SOL (alt tel)
E = Mİ LA (üçüncü tel)
B = Sİ Mİ (dördüncü tel)
F (FA DİYEZ) Sİ (beşinci tel)
C (DO DİYEZ) FA (en üst tel)
Akort cihazının sistemi Batı müziğine göre yapıldığı için aşağıdaki tablo yardımıyla Türk müziğine karşılık gelen
sesler ve simgeler denkleştirilerek yapılmalıdır.
Geleneksel biçimde kulak duyumuna dayalı olarak akort yöntemi:
Diyapazon, akort düdüğü veya sabit sesli bir aletten la sesi alınır. Udun ikinci teli olan nevâ çift telinin biri (tercihen
üstteki) bu sesi verene kadar gerilir veya gevşetilir. Bu telin akordu olduktan sonra, çift telin ikincisi ilki ile aynı sesi
verecek şekilde akort edilir (kaynaştırılır). Daha sonra diğer teller de ilk düzenlenen tele göre düzenlenir. Akort
edilmiş olan re telinden tam dörtlü ince ses veren sol teli, (Batı müziğinde re sesine göre) sol sesi aranarak akort
edilir. Yine önce çift telin biri akort edilerek diğeri ona kaynaştırılır. Daha sonra aynı şekilde:
3. tel, 2. telden tam dörtlü kalın sese,
4. tel, 3. telden tam dörtlü kalın sese,
5. tel, 4. telden tam dörtlü kalın sese,
6. tel, 5. telden tam dörtlü kalın sese akort edilir.
Akort kontrolü için, ilerlemiş öğrenci, gam veya bildiği bir parçadan kısa bölümler çalıp seslerin doğruluğunu
araştırabilir. İki farklı telde ünison (aynı ses) veya oktav seslerin yardımcılığı ile de kontrol yapılmalıdır. Utta perde
bağı olmadığından göz kararı ses basıp bulunamazsa da akordu doğru olan telde basılan sesler yardımcı olabilir.
Ayrıca bir telde sap ile gövdenin birleştiği noktaya basınca bir kalınındaki açık tel sesinin oktavı elde edilir. Bu da
akort kontrolünde yardımcı olur.
9. ETKİNLİK Akort cihazındaki seslere denk gelen boş tellerin isimlerini aşağıdaki şemaya yazınız.
32 33
