Page 109 - ÇALGI EĞİTİMİ VİYOLA 9

5.7. Çârgâh Makamında Dizi, Etüt ve Eserler
5.7. Çârgâh Makamında Dizi, Etüt ve Eserler

Tarihsel süreç içinde farklı coğrafyalarda oluşmuş birçok müzik türü vardır. Bunlar, içinde yeşer-
dikleri toplumun kültürel özelliklerini yansıtan geleneksel müziklerdir. Geleneksel müzikler; melodik
ve ritmik yapıları, kullanılan çalgıların farklılıkları, seslendiriliş özellikleri ile birbirlerinden ayrılır. Bunu
belirleyen en önemli faktörlerden biri de kullanılan ses dizileridir. “Geleneksel Türk sanat müziği” ve
“geleneksel Türk halk müziği”ni de diğerlerinden ayıran en önemli özellik kendine özgü ses sistem-
lerinin varlığı ve kullanılan ses dizileridir. Geleneksel müziklerin kuramsal boyutunu kavrayabilmek
için bazı temel kavramları tanımak gerekmektedir (Tablo 1).
Tablo 1: Geleneksel Türk Müziğinde Kavramlar

Makam Bir veya birkaç dizi üzerinde belirli bir seyirdir (gidiş). Bir durak ile güçlü sesi
çevresinde oluşan seslerin seyri, akışıdır.
Dizi Birbirini takip eden 8 sesin Türk müziğindeki karşılığıdır. Basit makamlarda dizi
dörtlü ve beşlilerin bir araya gelmesiyle oluşur. Her makamın bir dizisi vardır. An-
cak dizi ile makam birbirine karıştırılmamalıdır. Dizi, makamın çatısını teşkil eder
fakat dizide belli kurallarla gezinilmezse makam meydana gelmez.
Durak Makamın karar yani bitiş perdesidir.

Seyir Makamı oluşturabilmek için dizinin seslerinde belli kurallara bağlı kalarak dolaş-
maya denir.
Yeden Karardan önce gösterilen perdedir. Bu perde, seyri durak perdesine yönlendirir.

Güçlü Genelde (basit makamlarda) dizinin dörtlü veya beşlisinin birleştiği, üzerinde en
çok durulan perdedir.

Geleneksel Türk Müziğinde Ses Sistemi

Geleneksel Türk müziğinde bir tam ses “koma” adı verilen dokuz eşit aralığa bölünür. 1, 4, 5, 8
ve 9 komalarda farklı diyez ve bemol işaretleri kullanılır (Görsel 5.9).
1 4 5 8 9
koma koma koma koma koma

a s d f g

Do Re

ee r e w e

9 8 5 4 1
koma koma koma koma koma

Görsel 5.9: Geleneksel Türk müziğinde koma değerleri

Diziler ve İlgili Dağarcık 107