Page 26 - Türkçeyi Etkili Kullananlar

A hmet Vefik Paşa
AHMET VEFİK PAŞA

(1812-1891)

Hayatı ve Eserleri

İstanbul'da doğmuştur. Küçük yaşta Fransızca, Latince ve Grekçe öğrenmiş; Tercüme Odasına memur
olarak tayin edilmiştir. Tanzimat’tan sonra Londra Büyükelçiliğine atanmış, burada İngilizce öğrenmiştir.
Bursa’daki görevi sırasında tarihî eser ve abidelerin kurtarılmasında rol oynamıştır. Tarih kitapları, folklor
ve dil derlemeleri, sözlükler, Batı edebiyatından çeviriler gibi pek çok çalışmaya imza atmıştır. Elçilik,
parlamento başkanlığı, Bursa valiliği ve başvekillik gibi hizmetleriyle tanınan Ahmet Vefik Paşa’nın
hayatında dürüstlük, devlet ve millet menfaatini gözetmek en esaslı vasfı olmuştur.
Hikmet-i Târih tarih, Şecere-i Türkî tercüme, Fezleke-i Târîh-i Osmânî ders kitabı, Atalar Sözü-Türkî Durûb-i
Emsâl derleme, Lehçe-i Osmânî sözlük, Moliere’den (Molyer) çevirdiği Zor Nikâhı, Zorakî Tabib, Yorgaki
Dandini tiyatro alanındaki eserlerinden bazılarıdır.

Türkçeye Katkıları

• Türkçenin millî söz varlığını Arapça ve Farsça sözcüklerin boyunduruğundan kurtararak yazı dilini
sadeleştirip Türkçeleştirmek, Türkçeyi ön plana çıkarmak, tarihî anlamda Türkçenin Orta Asya
Türklüğündeki çok eski dönemlere uzanan derinliğini fark ettirmek isteyen bir düşünce; Ahmet
Vefik Paşa’nın çalışmalarının hareket noktası olmuştur.
• Türklerin soyağacı olarak bilinen Şecere-i Türkî’yi Çağatay lehçesinden Osmanlı Türkçesine
çevirerek Osmanlıcayı geniş Türk dili ailesinin bir kolu olarak göstermiştir.

• Lehçe-i Osmânî adını verdiği sözlüğünde Türk lehçelerinin bir tablosunu çizmekle Türkçenin Batı
Türkçesinden ibaret zannedilmesinin önüne geçerek Doğu Türkçesinin varlığını da gözler önüne
sermiştir. Türkçenin zenginlik ve ifade kabiliyetini bu sözlük çalışması ile temellendirmiştir.
• Döneminde kaba Türkçe denilerek hor görülen halk dilinin sözlerini ve deyimlerini hak ettiği
itibarına kavuşturmak, Arapça ve Farsçanın etkisiyle unutulan Türkçe kelimeleri yeniden ana
dile kazandırmak ve geçmişteki Türkçenin kaynaklarına açılmak onun teori yerine uygulamada
ifadesini bulan millî dil ülküsü olmuştur.
• Atalar Sözü adlı kitabında halk ağzından çeşitli söz ve
deyimleri derlemiş, eserlerinde bu tabirlere sıkça yer
vermiştir. Bu bağlamda sözlü dildeki Türkçe sözcükleri yazı
diline aktararak bunların unutulmalarına engel olmuş, Türk
dilinin zenginliğini ispat edecek örnekleri çoğaltmıştır. Osmanlıda salname olarak da
• Molière’den Télémaque’a (Telemak) kadar tüm edebî bilinen yıllık yazma geleneğinin
kurucusu ve başlatıcısı Ahmet
tercümelerinde yadırganmaktan çekinmeden uyarlamalar Vefik Paşa’dır. Ayrıca Ahmet Vefik
yapması, onu dilde sadeleşme ve Türkleşme hareketinin Paşa’nın Rumeli Hisarı’ndaki
öncülerinden yapmıştır. köşkünde mevcudu 15 bine
• On altı dil bildiği söylenen Ahmet Vefik Paşa, Türk dili ve varan şahsi bir kütüphanesi
Şarkiyat sahasındaki bilgisini devrinin âlimlerine kabul bulunmaktaydı.
ettirmiş; önemli bir Türkçe sevdalısıdır.

24 Türkçeyi Etkili Kullananlar