Page 51 - RİTİM EĞİTİMİ VE HALK DANSLARI 11

BARANA: Yetişkinler ve yetişkinliğe adım atan gençler arasında sosyal dayanışmayı sağlayan, temelde
sohbet ve eğlenceye dayalı bir geleneksel kültür unsurudur. Türkiye’nin farklı bölgelerinde ad olarak
aynı olmakla birlikte, icra töreleri ve mekânları, sosyokültürel bakımdan farklılık göstermektedir. Bara-
nalar, kurucularının veya baranayı oluşturan kişilerin kendi aralarında belirledikleri “Yârenler Baranası”,
“Sedirler Baranası” gibi isimlerle anılır. Baranaya girenler, kural olarak içinde yer aldığı barananın say-
gınlığına gölge düşürecek hâl, hareket ve davranışlardan kaçınmalıdır. Eğer biri, toplum ya da barana
içinde hoşa gitmeyen hareketler sergilerse kurallara göre baranadan atılıp dışlanır ve o kişiye o köy ya
da kasabada hiçbir barana içinde yer verilmez. Barana toplantıları, önceleri ayın veya haftanın belirli bir
günü yapılrken günümüzde daha çok, zamanı ani olarak belirlenmektedir. Bu baranalar kısıtlı sayıda kişi
davet edilerek icra edilmektedir.

SIRA GEZMESİ (SIRA GECESİ): Kış gecelerinde, birbirine yakın yaş grubundaki gençlerin veya orta
yaşlardaki arkadaş gruplarının her hafta bir başka arkadaşın evinde olmak üzere haftada bir akşam, be-
lirli bir niteliğe ve düzene göre sıra ile yaptıkları toplantılara Şanlıurfa'da “Sıra Gezmesi/Gecesi” denmek-
tedir. Kısaca, sıra gecesi bir arkadaş grubunun haftada bir olmak üzere bir araya geldikleri toplantılardır.
Genç yaşlardan itibaren sıra gecesine katılanlar; toplulukta oturup kalkmayı, gelenek ve göreneklerini,
görgü kurallarını, konuşma adabını, yeri geldiği zaman konuşmayı, yeri geldiğinde dinlemeyi bilmeyi,
büyüğüne saygıyı öğrenmektedir. Sıra geceleri nezih bir sohbet ortamıdır; bu gecelerde, ilim ve irfan
sahipleriyle sohbetler edilmektedir. Bu yönüyle sıra gecesi bir halk mektebidir. Bu toplantılarda zaman
zaman çeşitli kitaplar okunup yorumlar yapılmaktadır. Bu da sıra gecelerinin aynı zamanda bir eğitim öğ-
retim hizmeti verdiğini göstermektedir. Sıra geceleri sosyal yardımlaşma ve dayanışmanın yoğunlaştığı
ve pratiğe dönüştüğü yer olarak toplum hayatında önemli bir yere sahiptir. Sıra arkadaşları kendi ara-
larında yardımlaşmaktadır, ayrıca sıra gecelerinde toplanan paralarla fakirlere de yardım edilmektedir.

Sıra geceleri, müziğin gelişmesinin ve yaygınlaşmasının en büyük nedenidir. Bu geceler, bir usta çırak
geleneğine uygun olarak müziğin öğretildiği ve icra edildiği meşk ortamlarıdır. Bu yönüyle sıra geceleri
bir anlamda halk konservatuvarıdır. Toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik sorunları bu gecede konu-
şularak tartışılmakta ve sorunlara çözüm yolları üretilmektedir. Bu yönüyle de sıra geceleri, birer istişare
toplantısıdır.

YÂREN SOHBETİ: İç ve İç Batı Anadolu’da yaygın olmak üzere Türk halk kültüründe tarihsel bir yâren-
lik teşkilatı vardır. Bu teşkilat, ergin erkeklere açık bir eğlence toplantısı biçiminde uygulanmaktadır. Bu
toplumsallaşma biçimi, bir eğlence toplantısı gibi görünse de benzer geleneklerde olduğu gibi katılanla-
rın toplumsal dayanışmasını ve kültürlenmesini temin eden, belirli toplumsal/kültürel işlevler gören bir ni-
telik arz etmektedir. Temelinde ahilik kurumundaki iş birliği de olan bu teşkilat, katılan yetişkin erkeklerin
dayanışmasını, iletişimini sağlamaktadır. Belirli günlerde bir tür eğlence biçimi üzerinden toplumsallaş-
maya, katılımcılarının mensup olduğu topluma bağlanmasına yardım etmektedir. Bu toplantılar; gelenek
ve göreneklerin canlı tutulmasını, köy veya mahalleli olma bilincinin oluşturulmasını ve yaşatılmasını
sağlamaktadır. Ayrıca özellikle yaşa dayalı toplumsal hiyerarşi, bu sohbet ortamlarında öğrenilmektedir.
Bu sohbetlere katılma hakkı kazanmak, toplum içinde belli bir statü elde etmek anlamına gelmektedir.
Bu toplantılarda eğlence, belli bir disiplin ve terbiye içinde gerçekleştirilmektedir. Ayrıca efe ve zeybek-
ler, bu toplantılarda danslarını icra etmektedir. Bazı yörelerde bu teşkilat sadece bekâr erkeklere açıktır.
Bazısında ise böyle bir ayrım söz konusu değildir.

DERS DIŞI ETKİNLİK
Halk danslarının doğal ortamında sergilendiği alan ve zamanlar hakkında araştırma yapınız.
Elde ettiğiniz bilgileri danslar, yöresel çalgılar ve kostümlere ait fotoğraflarla zenginleştirerek sınıf
panosunda sergileyiniz.

DERS İÇİ ETKİNLİK
Zaman içinde halk danslarının oynanma sebepleri ve yerleri değişim göstermiştir. Size
göre bu değişime etki eden en önemli faktörler nelerdir? Değişim sonrası doğan yeni sergi-
3. ÜNİTE
leme alanları ile ilgili görüşlerinizi sınıf ortamında arkadaşlarınızla tartışınız.

Yarenler meclisinde bir gece
49