Page 112 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

SPORDA CENTİLMENLİK ÜNİTE 9 ÜNİTE 9 SPORDA CENTİLMENLİK

9.1 CENTİLMENLİK KAVRAMI VE ORTAYA ÇIKIŞI Spor, insanın dayanma sınırlarının zorlandığı bir eylem alanıdır. Önemli olan bu zorlanma
anlarında kurallara uyabilmek ve rakibe saygı göstermektir. Fair play; dürüst oyun, dürüst
Bir şeyleri başarma, zorlukların üstesinden gelme, zor olan şeyleri mümkün olduğunca hızlı davranış olarak ifade edilse de gerçekte etik üstü davranış anlamına gelir. Bir sporcunun kişisel
ve iyi bir şekilde yapma çabası bireylerin davranışlarına yön verebilmektedir. Bireylerin temel çıkarları ve hırslarını bastırarak üstün insan ruhunu ortaya koyma çabasıdır.
ihtiyaçlarından biri de başarılı olma isteğidir. Yapılan işlerde başarılı olma arzusu bireyleri Fair play, bütün yarışmacıların yalnızca oyunun resmî
heyecanlandırır. Başarı, beraberinde bazı maddi kazançlar getirir ve bu durum bireyler tarafından kurallarını değil, aynı zamanda adil bir yarışma için iş
önemli görülür. Sosyal bir varlık olan bireyler, davranışlarını içinde bulunduğu toplumun ahlaki birliği ruhunu ve oyun için yazılı olmayan kuralları an-
değerlerine göre düzenler. Bu değerler insanların başarılı olmak için göstereceği çabayı da lamalarını gerektirir. Sporcuların yarışmalarda güçleşen
denetler.
şartlar altında dahi kurallara sabırla, tutarlı ve bilinç-
Sosyal bir olgu olan spor yaşamın bir parçasıdır. Bu nedenle performans sporunda kazanmak ve li olarak riayet etmeleridir. Fırsat eşitliğini bozmamak
rekor kırmak için verilen bütün gayretler toplumun değerler sistemi tarafından şekillendirilir. Bir amacıyla haksız avantajları kabullenmemeleri, rakibin
maç esnasında sakatlanan rakibini gören sporcunun hakem müdahalesi olmaksızın mücadeleyi haksız dezavantajlarından yararlanmaya kalkışmamala-
bırakması insanlık gereği ve ahlaki bir değerdir (Görsel 9.3). rıdır. Ayrıca rakibi düşman değil, oyunun gerçekleşmesi-
Sporun en temel ve belirleyici ahlaki ilkesi eşitliktir. Eşitlik kalktığı veya bozulduğu zaman ni sağlayan eş değer haklara sahip birey ve ortak olarak
spor ahlakı zarar görebilir. Ahlak yanlış ve doğrunun, iyi ve kötünün, erdem ve kusurun, görmeleri ve rakibe değer vermeleridir. Uluslararası Fair
yapabildiklerimizle yapamadıklarımızın sonuçlarını değerlendirmektir. Ahlakın temel hedefi Play Komisyonu yayımladığı deklarasyonda, fair playi;
erdemli bir insan yaratmaktır (Ergen, 1991). Etik ise, ahlakı içine alarak insan davranışlarını Görsel 9.4: Fair play sporun ruhunu oluşturur. kendine, rakibine, takım arkadaşlarına, müsabakanın ha-
değerlendirmede evrensel ilkeler koymaya çalışır (Özbek,1999). Diğer bir ifadeyle etik, ahlakın kemlerine, seyirci ve kamuoyuna saygıya dayanan bir hayat görüşü ve ne pahasına olursa olsun
uygulanışı ile ilgilenir. kazanmayı ve başarılı olmayı reddetme şeklinde tanımlamıştır (Görsel 9.4). Uluslararası bir tenis

maçında rakibin attığı servise hakem dışarıda kararı vermiş olmasına rağmen sporcu, rakibine
topun içerde olduğunu ve karara itiraz etmesi gerektiğini söyler. Rakip tarafından yapılan itiraz
sonucunda kayıtlara bakılır ve topun içeride olduğu görülür. Oyuncu bu davranışıyla maçı kaybe-
der fakat bu hareketi spordaki en iyi fair play davranışı olarak tarihe geçer (Görsel 9.5).

Görsel 9.3: Spor ahlakı sporcuların birbirlerine davranışlarını etkiler.

Sporda etik kavramı, fair play (centilmenlik) anlayışı ile ifade edilebilir. Bu anlamda fair play,
spora katılan oyuncuların oyunun kurallarına uymasını ve sporu güzelleştiren genel ve evrensel
ahlakı temsil eder. Süper lig maçında bir futbolcunun eliyle indirdiği topu, takım arkadaşı ağlara
gönderir. Rakip takım sporcularının itirazı üzerine hakem, pozisyonun kahramanı olan futbolcuya
durumu sorar. Futbolcunun “Elimle kontrol ettim.” itirafı üzerine golü iptal eder. Futbolcunun bu
davranışı ahlaki açıdan doğru olmasının yanı sıra sporu güzelleştiren bir harekettir. Centilmenlik,
sporcuların ahlaki ve etik değerler çerçevesinde hareket etmesini öngören bir anlayıştır.
Görsel 9.5: Rakibine saygıya dayanan bir hayat görüşü centilmenliğin temelidir.

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 109 110 SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ