Page 80 - SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 12

KİŞİSEL ÖZELLİKLER VE SPOR ÜNİTE 6 ÜNİTE 6 KİŞİSEL ÖZELLİKLER VE SPOR

6.1. PERFORMANS SPORCULARININ KİŞİSEL ÖZELLİKLERİ Birey kendinde var olan kişilik özelliklerine göre mi bir spor branşına yönelir yoksa belli bir spor

Spor psikolojisinde kişilik konusu üzerine birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalar spor ve branşına devam ettikten sonra mı uğraştığı branşın gerektirdiği kişilik özelliklerini kazanır? Bu
egzersizde kişiliğin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Araştırmalarda genellikle “Neden iki noktayı birbirinden ayırabilmek zordur.
bazı öğrenciler beden eğitimi dersi için heyecanlanırken bazı öğrenciler bu ders için kıyafet Yapılan tüm araştırmalar benlik kavramının olumlu yönde gelişiminde fiziksel etkinliğin önemini
değiştirme zahmetinde bile bulunmuyorlar?” veya “Bazı sporcular egzersiz programlarına sadık ortaya koymaktadır. Spor yapmak yalnızca fiziksel bir uğraş değil, aynı zamanda topluma uyum
kalabiliyorken neden bazıları programa uyumda motivasyon eksikliği yaşıyor?” gibi sorulara sürecidir. Spor yapmaya başlayan kişinin öncelikli olarak bedeninde bazı fiziksel değişiklikler
cevap aranmaktadır. Kişiliğin belirlenmesi sporcularla ilgili daha iyi ve etkin çalışma olanağı meydana gelir. Spor yaptığı ortamdaki diğer kişilerle iletişime geçmesi sonucunda sosyalleşme
sağlar. Sporcu seçerken kişilik testi uygulanıp uygulanmaması konusu da bu açıdan önemlidir. süreci de gerçekleşir. Tüm bu sportif faaliyetler sonrasında spor yapan bireyin beden imgesi,
Sporcuların kişilikleri hakkında bilgi sahibi olmak egzersiz, antrenman ve yarışma esnasındaki benlik tasarımı ve sosyal ilişkileri etkilenir. Kısaca sportif etkinlikler bireylerin kişiliği üzerinde
davranışlarını tahmin etmek, onlara daha uygun koşulların hazırlanmasını sağlamak için oldukça etkili olur.
önemlidir. Kişiyi kendisi yapan özellikleri ve öz varlığını temsil eden benlik kavramının egzersiz ile olumlu
Kişilik bireylerin düşünce, duygu ve davranış gibi psikolojik tepkilerindeki farklılıkları belirler. yönde ilişkili olduğu bilinmektedir. Benlik kavramındaki bu değişikliklerin fiziksel kapasitedeki
Bireylerin sadece yaşanan an, içinde bulunulan biyolojik durum veya sosyal ortam ile açıklana- gerçek değişiklikten daha çok fiziksel kapasiteye ilişkin algıdaki artışla ilişkili olabileceği öne
mayacak biçimde süreklilik gösteren özellik ve eğilimlerini, özel ve ayırt edici yönlerini kapsar. sürülmektedir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalar fiziksel kapasitedeki değişikliklerin benlik kav-
Bu anlamıyla psikolojik tepkilerin göreceli olarak önemli ve kalıcı yönlerini içermektedir. Kişilik, ramındaki değişikliklerle sonuçlandığını kanıtlamamıştır. Fakat egzersiz programlarının özellik-
bireyin doğuştan getirdiği ve sonradan kazandığı, onu başkalarından ayıran, benzersiz yapan le başlangıçta benlik saygısı düşük olan bireylerin benlik saygısında önemli artışlara yol açtığı
özelliklerin bir bütünüdür. Yani bireyle ilgili zihinsel, duygusal, sosyal ve fiziksel hemen her şeyi görülmektedir.
kapsayan ve kişiyi benzersiz kılan özelliklerin toplamıdır. Kişiliği anlamanın en iyi yollarından biri “Bazı kişilik özelliklerine sahip sporcular daha başarılı olur mu?” sorusu da önemlidir. Sporda

onun yapısını incelemektir. Kişilik yapısı birbiri ile ilişkili üç düzeye ayrılabilir (Şekil 6.1). başarıyı sağlayan kişilik özellikleri ile ilgili spor psikologlarının birleştiği bazı ortak noktalar
vardır. Bunlar sporcuların her türlü engellemelere, etkilere ve baskılara rağmen bedensel ve
KİŞİLİĞİN YAPISI ruhsal kapasitelerini sonuna kadar zorlayabilmesi, gerekli antrenmanları yapması, rekabet

PSİKOLOJİK (ÖZ) ÇEKİRDEK ortamına uygun özellikleri taşımasıdır. Performans sporcuları üstün başarı sağlayacak uzun
Değer ve tutumlar, temel
değerler, ilgilerdir. Psikolojik (öz) çekirdek: Kişinin vadeli plan ve projelerin hayata geçirilebilmesi için gerekli yetenek, kapasite ve özellikleri
Kişiliğin en durağan ve en geç gerçekte ne olduğuna ilişkin imgesidir. taşıyan, zirveye ulaşma potansiyeli olan bireyler olmalıdır.
güdüleri bu alanın içinde yer alır.
öğrenilebilecek bölümüdür. Kişinin benliği, tutumları, değerleri, ilgileri, Dünyanın önde gelen sporcuları, insanın en zor rakibinin kendisi olduğuna inanırlar. Sporcu

ROLE BAĞLI DAVRANIŞ Psikolojik çekirdek için kısaca “gerçek kendini yenmeyi öğrenirse başkalarını daha kolay yener. Bunun için sporcular önce kendilerini
istediği gibi olmaktan alıkoyan olumsuz duygu, düşünce ve davranışların farkına varmalı ve bu
Farklı rollere bürünerek kişi” denebilir.
sergilenen davranışlardır. olumsuzlukları olumlu duygu, düşünce ve davranışlara çevirmelidir.
Başarılı sporcuların kişilik özelliklerini belirleyebil-
TİPİK TEPKİLER
Genel olarak verilen tepkiler, mek amacıyla duygu-durum profili (POMS) oluştu-
olağan davranışlardır.
rulmuştur (Şekil 6.2). Bu duygu-durum profili mo-
deline göre olumlu zihinsel sağlık ile sportif başarı
Role bağlı davranışlar: Kişiliğin en
Tipik tepkiler: Çevre ile ilişkide, çevreye ve yüksek performans arasında doğrudan bir ilişki
yüzeysel yönünü oluşturur. Çevreye ve
uyumda ortaya konan tipik tavrı temsil
vardır. Bu modele göre sporcular gerginlik, depres-
algılamalara uygun olarak role bağlı
eder. Her ortamda aynı olan, değişmeyen
değişecektir.
davranışlar sergilenir. Dolayısıyla çevre ya
da algılamalar değişince davranışlar da
boyutlarında değerlendirilmiştir. Sporcuların ifade
tepkilerdir. yon, tükenmişlik, kafa karışıklığı, öfke ve çaba alt
edilen özellikler açısından duygu durumları “buz
dağı profili” ismi ile belirlenmiş ve oluşturulmuş-
Şekil 6.2: Duygu durum profili (POMS). Kaynak: Ackel- tur. Başarılı bir performans sporcusunun buz dağı
D’Elia vd.’den (2010) uyarlanmıştır.
profili, çaba puanını örneklem ortalamasının üze-
rinde gösterirken gerginlik, depresyon, öfke, tükenmişlik ve kafa karışıklığı puanlarını örneklem
Şekil 6.1: Kişiliğin yapısının şematik gösterimi

SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ 77 78 SPOR PSİKOLOJİSİ VE SOSYOLOJİSİ